Home » All posts
ketegnbao dh8raka; dh[ti; kasilwikan; kawyawasayawikraman (kds
wyawasayawikrama); teguh; - bati daryata; dhairyara; dharaka; d.hieLi
tegun v, tertegun (m) (a)tegeg
tegur v. menegur manis (ramah) sumantwa; ditegur manis (ramab) sinantwa;
teguran tutuh; - manis (ramah) santwa
tekan v watek; tekanan (jiwa) upek
teka-teki n cangkriman
tekuk v tekuk; gelung - (nama bentuk sanggul) gelung tekuk
tekukur (Columba ligrin) n drekuku; (burung) - (Columba tigrina) treguku;
wuruwuru; wuruwuru spang
tekun a ananyamat(y)a; dhairya; ekanta; mah~a; tegep; utsaha; - sekali
~~a; bertekun keras ati~bhrama; ketekunan daryata; dhairyata;
dhrti; nob; u~a; utthana; wirya
teladan n darsana; ctre~~ta; ~\imta; tulad(an)
teJaga n anak tasik; candiki; jalasthana; sara; sarasT; taqaga; talaga; ta!3ka;
telab adv (hu)wus; - mendapat senjata labdhastra; - pastiltetap nissangSaya;
setelah telas
telan v, menelan angulu (kd~ ulu)
telanjang v amuda; awuda-wuda (kds wuda); lagna; nagna; uda; wuda;
ditelanjangi winudan
telapak n, - kaki padatala; -tangankaratala; - tanganlkaki tala
teleng v tiling
tele-tele, bertele-tele (panjang Iebar) a ce~!-8
telinga n leap{); ~a; Srota; Sroti; Srotra; talinga
teliti a ananyamat(ya)a; apramada; tegep; tuhagat}a; yatna
teluh (sihir) n wluh
teluk n teluk
telur n at}Qa; antiga; hantelu; hantiga; hantrini; - ikan jal~<Jaka; bertelur
angusu-usu (kds usu)
telus a teqas
teman n indika; kaI1ca; mitra; rowang; sahaya; sakhii; salehi; - muda (murid,
[pe]magang, pegawai, pelayan raja, pujangga) wuruk; -/pembantu baik
waraparicirika; - sejawat palibaya; pantenbaya; dng - arowang; sbg
-mu rowanganta; ditemani sinidik (kds sidik)
tembaga n tambaga; tfunbra; tamra; kancah - berkepala sapi (tempat
penyiksaan di neraka farnaniloka) tambrago(h)muk(h)a, tamragomukha,
tambragohwaktra, tambragoweci, lempengan/piagam - tambrap~a;
spt -tumambaga
tembak (bedil) tembak
tembang n ~mbang
tembikar n wingIca
tembok n kuta; -, berkeliling bapra; wapra; - pagar wajraprakara
tembolok n ttlih; tiih;
tembus v t~; - cahaya tarangtangen; tarawang; tertembus koiiakan;
koncakan;uffak;uncak
temenggung n m~9alika
tempat n alaya; ~ah; atpada; gwan; deSa; digdeSa; karang; k~tra; pada; renah;
(sa)sana; sthIma; tantu; tentu; tonggwan; unggon; unggwan; unggwanan
(/cds unggu); - beJajar widyagocara; - berhimpun pasanggrahan;
berjanji papunagyan; - berkumpul pamiranti; papupulan; sabhayata
na; - bersenang-senang upawana; - daogkal maqake; - duduk
asana; dhana; mahanten; mahari; JY<I~a; prastarll11a; (sa)sana; talpa;
harta benda mahapadma; - (per)jamuan pangutsawan; - kebebasan
muktapada; - kediaman alaya; grama; wasana; - kediamao Dewa
Yama Yamruaya; - berJindung sementara waktu pamegilan (kds
wegil); wegilan; - (kedudukan) sthana; - keramat sunyagara;
kerja ~as; - latihan pangabhyasanan; - makan panadahan (/cds
ta~); watangan (/cdswatang); -membuat tembikar (periuk belanga)
kumbhaIciraSaJa; - menerima tamu paranti; - mengadakao kurban
(seJamatan, sajiaolsajeolsembaban) payajii'an; yajmsthana; - nayaka
(pembesar, pimpinan) kanayakan; - oraog yg telab muksa (bebas,
sempuma) mok$apada; moktapada; - para bidadari kastringganan;
- para janda pamulailjaran (/cds wuIailjar); - pemaodiao (terutama
pemandian suci) tirtha, patlrthan; - pengurbanan payajnan; yajnastha
na; yajnayatana; - penyiksaan di neraka taro wesi; - penyimpanan
nidhfula; - (pen)ziarab(an) paUrthan; tinha; - perdebatan wlidam3{l
4aIa; - perhentian adi~~a; patani; - peristirahatan alaya; Iaya;
pangtlI].~ngan (/cds uI1~eng); paranti; - peristirahatan (penginapan;
pengungsian) pamegilan (/cds wegil); wegilan; - perJjDdu~gan Jokapa
riiSraya; - pertemuanlperundingan para pablawan wirayatana;
raja berkumpul narapatimaJ}<!ala; - sidang watangan; - sirib caparu;
laficang; wwah; - suci tungkub; - suoyi ajana; - tertinggi paramani
raSraya; - tidur amben, ambyan; palaiica; palangka(n); (pa)turwan;
paryangka; tilam; - tinggal ag8m; alaya; bhawana; dhana; drum1; kami
getan; kuluwutan; niweSa; - tinggal pomahan (/cds umah); sawan; tantu
pra~~; tatwaprati~ta; umah; wasana; - tinggal beserta ladang bekas
bulan yg ditebaog panaruka; - tinggal para pertapa uluog tapaloka;
taparloka; tapoloka; - tioggal yg menyenangkan paribhoga; - (ting
gal) yg tetap tantupra~~a; tattwaprati~$l; - upacara perJrnwinan
pawarangan (/cds warang); - ulk melangsungkan kurbaolselamatan
yajDasabha; - (msl balo) utk ment:uci pamasehan; - yg baik utk
beristirabat uttamaSayana; - YI dipajang ramyaracana; - yg indahl
menyenangkan kalangen (/cds tango); - yg jauh diiradeSa; semua
jambat; bertempat di munggwi; umunggw(ing); munggwing (kds ung
gu); - tinggal hoya; tamolah; tBmoli; wilsa(na); - tinggal di wasi;
tinggal di timur piirwastha; pirrwasthima
tampayan n gha!'l; kalasa; kamaI!<Jaka; panay
tarnpelak n upawada; upel; - (uman - uman) undamana; menempelak
(menguman-uman) anguflqamana
tempuh v, sukar ditempuh agamya
tern puling n pap-sa
tempur v tampuh; tempuh; tempur; yuddha; bertempur laga; ayudha;
yuddakarya; alat utk - pamigraha; pertempuran wigraha; yuddha;
yuddhaIciu-ya
tempurung n kuyop
Itemu v temu; tepung; bertemu muka dng muka sapawulatan; ditemui(nya)
kolaran (kds uJar); pertemuan abhika; asthana; - rahasia gUhyasamaya;
penemuan sendiri buddhiracana
2temu n (Curcuma zerumbet) temu
tenaga n satwa; utsaha; - badan kayawala; penuh - /kekuatan
wyawasaYlnmaka; sedikit - aJpasara
tenang a a4eng; adhya.tmaka; amban; anteng; aring; jamjam; jatmika; k~ma;
ilia; nirbhaya; nis'cala; nismara; prasomya; santika; Santika; saranta;
sarimya; somya; sth1ti; tiqem; upaSama; upasanta; wisata; wiSata; (menja
di) - upasanta; sangat - atisanta; mahawiswasa; prasomya; tidak
angurah-arih (kds urah-arih); ketenangan andtl; santika; Santika; - budi
jrumaprasada; - hali kOpaSaman (kds upaSama); samarajnana; santika
tenar a kasub; kyati
tengadah v tanga; tenga; .engha
tengah n madhya; madhyama; tengah; - hari rengah ng we; - malam
madhyaratri; nisitha; tengah wengi; -siang/malam bari madhyahna;
tinggi dan rendah madhy8rdhamadhah; di - madhyama; penengah
panengah; setengah mantare; - (separo) satengah; - matang maqam;
tengah-tengab patengah; - (tidak memihak) madhya (rna); berdiri di
mad(h)yastha; yg di - madhyama
tengau n tengu
tenggalung n sb musang (Vive"a tangalunga) tinggalung
tenggara n agneya; kagneya; berada di sebelah - agneyastha
tenggek ~ tengger
tenggelam v, - matahari astamana; -nya matahari, bulan, dsb asta; waktu
matahari -/silam astam8nakaIa
tel!gger v tinggar; tenggeran tinggaran
tenggiling (Manis javanica) n tinggiling
tenggorokan n laklakan
tengiri n (ilean laut, Cymbium) rengiri; tingiri
tengkar v, bertengkar awiQingan; awiQing-wiqing (kds wiQing); (a)wiwil;
awiwilan; wiyara; wyara; wyawahara; wyawara; pertengkaran kalaka;
wilda; waira; wera; wirodha; wiwiida
tengkek n (nama burung air) tingkik-tingkilc; - udang (Alcedo melanoptera)
tetengleek
tengkorak n, - manusia maralcapaJa (nara + kapaia)
tengkuk n grlwa; yuga; tenggek
tentang v, bertentangan wy~hata; - dng adat-istiadat lokawiruddha;
menentang langghana; langghya; wihang; - (melawan) (a)mukil,
(a)mungkil (kds wukil,wungkil); pertentangan wirodha; wiru(d)dha
tentara n badwa; bbrtya; jwit; kuwung; sainya; sena; senya; tantra; wado;
wadwil; wadya; ~irasamuha; yodha; - angkatan darat adhoralJamuka;
..:.....- (baik) susena; - dan rakyat desa balathani; - darat padati; -dewa
amarasena; - gagah berani wlrabala; wirayodha; - kera wanarabala;
-Iengkap caturangga; - Yama (Dewa Maut) Yamabala; Yamabhretya;
- yg (gagab) berani wirayodha; - yg gagab berani wirabala; bagian
- wahinl; jumlab - balasangkbya; (kelompok) - balag~
tenteram a ararem (kds rarem); jamjam; k~ma; lila; (m)an<Iel; Samatha; Santa;
santika; santika; upaSama; wisita; wiSata; ketenteraman abhaya; anga
bhaya (kds abhaya); santi; - dunia jagatlq1a
tentu p niScita; ya; yaya; ketentuan byawasth3; byiiha; wyawasth3; w}'1iha;
penentuan (waktu) sangketa
tenun n renun; ditenun inuta (kds iita)
tenung nabhiciu"a; waSikaraQa; (abli) - tenung; orang -abhiciira; menenung
illihicaraJca; abhican; abhicarin
tepat a hitu; pr8wala; rahajeng; saphala; sayogya; (sa)yukti;su$t.u; tantu; tentu;
tepat; repet; tija bhiigya; tuhu; yathiirtha; yogya; - dan adH priyahita;
pd waktunya kalika; - sarna samplah; - sekali mungguh; tepatan
(tempat berkunjung, berkumpul) pamiranti
tepi n dawata; kampid; kiping; kUla; lambay; Iambe; lambwan; lirang; palipir;
patil; sisi; tambing; tamping; ta~ tepi; tim; tirah; tungha; tunghan;
turangga; - laut SagaraUra; tatpiira; -/lereng (sungai, laut, gunung.
jurang. dsb) tembing; -/pinggiran kain/pakaian tumpal; -/pinggir
sungai tatp'ara; - sungai naditat;8; naclitfra; lalasta; lasta; diberi -/
pinggiran tinumpalan; sepanjang - tiit sisl; tepian tambing
tep~k n, - tangan taIangkup
tepung n, menjadi - ~dek; - sari sa~ek; san uwur
teraju n t(a)raju
terampil a supatra; waged; keterampiJan kawagedan; - tangan (lerutama
bermain musik) astakoSaIa; hastakoSala
terang a abhrli; awa; awas; amaya-maya; (m)awa; rnawi ; prasanna; srueja;
sinang; trang; waspada; wispa~~; - benderang adyo.!3.; ~dyUta; asinang;
mawingang-wingang (kds wingang); - dan gelap anilanila; - jiwanya
abhisambuddha; (terdengarltampak) - (je/as, nyata) awas (kds was);
menerangkan (sesuatu) wacaka; keterangan bodhana; byakta; byapa
deS'a; kalmga; kalingan; wodhana; upapatti; (w)yakti; wyapadeSa; -/
makna mimpi wahana; wana; penerangan dlpaka; dipamalli; bodhana;
wodana; wodhana; - (kesadaran) yg sempurna wisambodlli
teras a galih; iji; parigi; twas; (diberi) berteras pinarigi
teratai n arawinda; kamala; kambaJa; pakaja; pangkaja; sarasija; saroja; tun
jung; wiJaja; - kalbu nayapangkaja; - merah kurawa; padina; padma;
padmaraga; - merah (Nelumbium speciosum) tarate; - putih
swetakumuda; hutan - pangkajawana
teratak n taratag
terawang n tarawang
terbang v wSacara; aJayang (kds layang); amer (kds wer); gaganacara;
gaganamarga;gagan~tar8la; ib&; (m)angJayang (kds Jayang); siinyamlir
ga; wer; war; - di/ke angkasa illSaciira; ak8Sagami; ambaramarga
terbit v metu (kds wetu); wijil; - (matabari) udaya; - dan terbenam
(matahari) udayastamana
terharu a, sangat - batinya atimarma
teri (ikan Jaut) (Sto/ephorus tri) n tri
teriak n wii; wuh; berteriak awn; awuh; teriakan keras wararawa~a
terigu n godwna; godhuma
terima v tampa; tarima; - kasih tarima; menerima Jabdha; - anugerah
labahawara; yg diterimakanldihadiahkan (oleh raja) kpd seseorang
utk menjadi istrinya tatariman
terjun v turun
terka v taha; tarka;terkaantarlcaan; filsarat terkaltarka dll tarIcidi
terkam v lujah
terlalu adv lukan; marma; lita; - kurang ajar, jangan ditiru tan tata lita tan
luten
ternak n paSu; upacara; - bertanduk wre~abha; wr"Silbha; binatang - keeil
~udrapaSu; kawanan - gokuJa; peternak atwih (kds twih); peternakan
go~u
terompab n dampa; pIuiap8duka
terompet n 1c8!taJa; Sanpca
• ,. - I •
terpentlD n snwasa; snw~~
tertawa (ketawa) v. - terkakak-kakak latah; menertawakan anga~asa
(kds apal}asa)
tertib a regep; tadya; tuhagana; (sangat) - subaddha; subandha; ketertiban
praSi~Ja' .
teruna n taru~a; - (pemuda yg sudah waktunya kawin) (w)uruh-(w)uruh (kds
[w]uruh)
teros t(e)rus; - terang byakta; wyakta; - terang (jujur) nalbi; terus-menerus
ak~k (kds kecek); (m)anarawata; anawarata; anuwarta; lot; (m)aselur;
masilur; nirantara; sarisari; tuhagru;ta; - (kekal. tidak berhenti. tetap.
senantiasa.pasti. tentu) tamolah; tan/tar molah (kds ulah); terusan pacira;
tambak
tetangga n s8.rnanta; tupare
tetap adv dhruwa(m); lana; langgeng; manggeng; niScala; niscita; panggeng;
sapmti~~ salata; repat; repet; tuhag8l)8; - (laic berubah. kekal) tarmolah;
tepel; retq,; tuwuh watu; - tegakltenang niScaIa; menetap nisaQa;
penetapan pako; pamako; ketetapan byawastha; wini.scaya; wyawaslba
tetapi tapi, tathapi; tuwin; yadi; yaya; yayan; - jika yapwan
tetes n bindu; leSs; rarab; titik; titis; windu; - (air mata) tiritis; titis; tetes-tetes
teretes; bertetesan, menetes rumamb
tewas v wipati; - (meninggal dl pemng dsb) tiwas
tiada, - celanya salisii
tiang n saka; stambha; tihang; tiyang; - batu watu tihang; wungkal tihang;
bendera pancer; pama1iceran; - bubungan reken wuwung; - (kapal)
patiyangan; - (penambat gajab) aIana; - (pilar. tugu) lempal kurbanl
seJamalan) yiipa; - utama lajer; banyak - patiyangan
tiap adv, - ban pratidina; - - - sabran
tiba v pi3pta; prapti; mwuh
tiba-tiba adv mogha; waSa
tidak 1 adva- (alpha privans); na-, nir~; wi-; - ada bonten; mbonten, nir; 2 p
'. nora; narana; 13; taha; taham; tak; tam; taman; tamanora; tambonten; tan
bonten; tan; tanora; tar; tat; tatak; tal8n; tatar; tatat; tayana; te; wigata(h);
- ada guDJUlya nirartha; - ada lag; aweh, weh; - ada (seseorang dsb)
laya; - ada yg melebibilmenguogguJi iamoli; tarmoli); - adiJ wyati
laama; - aotara lama, - lama kemudian. tadanant.ara.; - apa-apa
tahi.; - berarti nirartba(ka); wyanha(ka); - apa-spa tabs; - berarti
n.irartha(ka); wyartha(ka); - berbadan n.irfllalra; - berbabagia man
dabhagya; - berbuablberbasil (sia-sia) wiphala; - bercabaya nisteja;
- berdaya ~ nisteja; - berdosa nirdo~; - bergerak
(bergeser, goyab) niScala; berguna nirarthaka; n~phala; wyartha(ka);
- berbasil niwbala; wiphala; wyanha(ka); - berbasil, - telitilpandai,
(bodob) tan teres; - berkeinginan bawa narsu nirfunisa; - bernoda
nU3kuJa; ninnala; wimala; -berseri-serilbersinarni~ha; - bersinar
wiraSmi, - peduli (perbatian, tertarik, dsb) wirati; - bertujuan
nirartha(ka); - berubab nirwikira; niScala; - berwarna baik wiwaJ1}a;
- berwujud nir3kira; - cemar nir8kula; - dapat mati nirantaka;
dapat menguasai diri sendiri wirangrong; wirangrwang; - gentar
akampya; ni~rakampya; wigatabhaya; - henti-bentmya nirantara;
bormatltakut tan tahen hati/twas; - jujur wakra; - lain tan panoli,
tamoli, taya rnoli, tan hana rnoli, tan hanol!i , tamolin (kds uJi); - lekatl
lengket pd sesuatu nrragraha; - makan niriihara; - mau wiwal;
maulsuka, kogug (kds ugug); - mengbalang-balangi, - (merasa)
terganggu, - gentar tan/tar wighani/wighata (kata wighani selalu dl
kaiirnat ingkar); - mungkin tahll; - ragu-ragu tamoli (tar rna-uli-i);
tiimolin; - rata wi~a; - sadar (w)ulangun; - sarna/rata wi sarna;
wi~a (n kakawin yg bergwu lagu tidak sarna dl tiap lariknya); - setuju
(a)wiwil; awiwilan; - suka (mau, senang, cinla, menurut) lurnuh;
ninigraha; wiwal; - tabu malu wil3ja; - takut wigatabhaya; - tenang
raiicana; - tertarik wirakta; - urunglgagal, pasti tan wun; tan wurung;
- wajar waikreta; - wangi wigandha; ketidakadaan n~kala; taya
tidur v ke~; nidr3; supta; swapna; turii; wija; - nyenyak bilola; turU tepeng/
repoog; pura-pura - mapituni; sedang - dl ketidaksadaran mutlak
wibW}asupta; tern pat - (pa)turwan; tidur-tidur ayam atuni"-turii ayam;
bertidur-tiduran aturii-turii; bertiduran tUfWan
tiga num telu; tiga; traya; tri; trlQi; -angkatanlketurunan tripauru~; triporu~;
- api tryagni; ~ badan (kekuatan) dr mereka yg telah mencap~i
kebudaan trikiya; trikayika; - belas teluw~las; tiga welas; trayodaSa;
tridaSa; - belas saksi trayodaSa-~l;~ belas setengah trayodaSardha;
- buana (dunia) tribhurni; trihhurnyal}9a; tribhuwana (1. sorga dewa
loIea, swarga; 2. dunia rana janaloka, janapada; 3. dasar bawah bumi
patala; atau 1. sorga; 2. angkasa; 3. bumi; - cac"atlpenyakit trimaJa (ialah
1 harIa benda, artha; 2 nafsu, kama; 3 bicara, Sabda); - cacat (Iamak
[lobhal, kebodohan [rnohal,jahal [rnurka]) tripradhana; - dewa (Brah
ma, Wi~i.zu, dan Syiwa) Trip~ - dewa (biasa) trisura; - dewi
tridew1; - dunia trailokya; triloka; - jalan (sorga, dunia, dasar burni at
nerak3; at sorga, angkasa, burni) tripatha; - jenis binatang (yg berkaki
ernpat, burung, dan ikan) trijanggama; - kali trig~a; traya; - kali jasa
triYaSa; - kasta trijanma; - kasta tinggi (brah~, ~atriya, wai,rya)
triwangSa; triwarQa; - kebaikan triparnrtha; -kebiasaan buruk trikhala;
- kekuatan trikaya, t:rikayika (1 bahasa, bicara, kala-kala, w3.k; 2
badanllubuh, kekualan kaya; 3 halilkeinginan, pikiran ciua) ,
kendaraan (dl agama BU(iha Mahayana) yanatraya; - kesaktian triSakti;
- macam tigawarpa; - macam bumbu harum trig~~a; trigandha;
macam keberadaan tribhawa; - macam keuntungan trilabha;
macam rempah-rempahlbumbu (lada hitam, Iada panjang, dan jahe)
trika~ka; - mazhab/sekte (dl agama) tripak~; - penghambat/
haIan2an triwighna; - permainan tripaI}a; "-permata" (dl agama
Budha Hinayana:Budha,hukum[dharma] dan perkumpulan para ulama
[sanggha] ratnatraya; triratna; - puluh telung puIuh; tringsa(t); - puluh
dua batring§a; dwatring§a; - puluh enam ~ltrimsat; ~~tringSad(t);
puluh satu t~Iung puluh tunggaI;- puluh sembilan nawatringsat;
ratus teJWlg atus; triJ:!i<ani; triSatam; - ratus tiga pulub tiga (333)
teIWlg atus wIung puluh lelu; - sendi waktu (pagi [matahari Ierbit], siang
[pukuI12.00], sore [matahari Ierbenam] ) trisandhya; -sirat alam (1 jadi;
2 tumbuh; 3 rusak) trigu~; - sirat baik tripanirtha; - sirat dasar dl
ralsarah (1 kebaikanlkesucian sauwa; 2 na[su/keserakahan rajah; 3
kegelapanlkebingungan ramah) trigUl)a; - tahun trisamwa~
tujuan tri~dhya; - tujuan mustabak bagi orang hidup triwarga (ialah
dharmlirthaIcama, yaitu: 1 agama, 2 maju dl kebendaan, dan 3 kenikmatan
indra); - urat nadi trin8di; - waktu (yg lalu, sekarang, yg akan datang)
trikala; - wiJayah di b~wab bumi tripataJa; berkepala - trisirah;
bermata - (Siwa) Trinayana; Trinetra; bertangan - tribhuja; daun
(pohon Aegle mannelos) tripattra; dua puluh - tigalikur; keranjang
, - kelompok kitab suci ajaran Budha (Sulra-, Winaya-, dan
Abhidharmapilaka) tripitaka; pemerintaban - dunia trailokyariijya;
rangkap - traYl; selurub daerah - dunia trailokyam~~a; sorga
ketiga/tertinggi tridiwa; tabUD ke-13 trayodaSawar~; tanggal13 (dulu
dr selengah bulan) trayodaS~ terjadi dr - bunyilaksara tryak~; yg
bermata - (n Siwa) Tigamata; Trilocana; Trinayana; Trinetni; yg
berpuocak - (Gunung Meru) Trisrengga; yg bertaring -(jenissenjata)
triSik(h)a; triSula; yg mengetabui- waktu (=Sang Mahatahu) TrikMajii'a
tips v tinghas
tikam (tusuk) v, di- abhihata
tikar n alas; kalas8; ~ lantay;- (dr daun kelapa) wiqig
tikus n kamiris; mfisika; tikus; wegang; - besar (Mus selifer) wirog; seperti
-anikus
tilam n tilam
tolih v 101i(h)
tolong v tulung; ditolong pinaritrai:ta; menolong amaritriina; parasparopakara
na;umaritr'fu)a;saling - parasparopakara; sarana utk - panulung; tolong
menolong parasparopakara; pertolongan asraya; aSrayamanggala; na
tha; paritrfu}a; pras8da; upasraya; penolong hastadhara; trata; tratar
tombak 11 buntal; koma; kunta; Sangku; Sii1a; tomara; IOwok; tumbak; waja;
walang; - pendek kantar; mata/ujung -llembing (lei pasukan terde
pan) pamaja
tong 11 ~ p3tri
tonggak 11 skandba
toogkat 11 tam; walang; y~
toogkeng (punggung sebelah bawah) 11 wangkong; wangkwang
tong-toog 11 murawa
tonton v, tonto03n tontonan
topan 11 atawawar; se4ung; wagyut; wagyutpata
topang 11, penopang seQ~
.topeng raket; tapeI; (pertunjukan topeng) topeng
topi n, - baja rukuh; bertopi baja marukuh
tradisi 11 sampradiya .
toa a aIcelUl; atuha; awas8na; jam; kabayan; kelut; 1iJu; loa. tuha; tuwa; usana;
uSina; W!'fdha; - rents hiDiSraya;Jrelut; dl segala hal spt orang -,
wrOOdhajiti; menjadi - krn bertapa rapoWlidOhah; tidak - dan tidak
mati aj8ramanu:la; tua-tua tuhi~tuhi; ter1u~ jyesta; jy~~; na
yaka; 18 dianggap -pinilllh3; ketr.Ja tuba-tuba .
tuak 11 bac;lyag; lahang to~ tuak; twak
tualang baQ<Jega; b~(4)yaga; b3J!(4)yaga
toan 11 (e)mpu; natha; Uuga ditujuJcall kpd wanila, islTi, kekasih) tuhan; (kepaJa,
pemimpill, dsb) luhan; twan; - rumah dampati; - tanab lokapIDa;
bertuan atuhan
tuba (racun ·ikan) 11 tuba
lubi v, bertubi-tubi akecek (/cds keceIc)
tubuh 11 angga; anggakara; deha; gatra; gatniwayawa; kaya; matra; raga; Sariia;
Sarlragatra; tuwuh; wadi; - gemetar (bulu roma berdiri, merasa ngeri,
jijik. dsb) wirigen (kds wirig) - indah suniga; - (tanpa anggota)
kawandha; (anggota) - pratyangga; (batang) - kawandha; lawayan;
bertubuh asurnga; - indab asuraga; - sempurna paripiirl}adeba;
paripiirl)iwayawa
tuding (jari pellunjulclleJunjulc) tuding
tudub v, tuduban lokika
tugas n anu~; karya; widhi; wi* - (berat) wi~~; - (bidup) dharma;
pekerjaan swakarya; petugas bhretya; bhrtYa; malandang (kds landang)
tugu n tugu
tuban n Wibudha; Widhi; Wiwudha; ketuhanan widhi
tubu n tuhu (burung jantan; walik burung betina)
tuju v tuju; ditujukan kaprayojanan; tujuan abhila~;abhipraya; adwan; adh
wan; arambha; arembha; artha; g~ ~; lak~ya; p~; pmya; prayo
jana; sadhya; tujwan; ulih; wipraya; wi~ya; - akhir wekas; - tertinggi
paramfuthika; sudah mencapai -nya labdhaprayojana; tercapai -nya
labdhakaryasadhya; labdhasadhya; bertujuan makaprayojana; - baik
subilrtha; persetujuan anujna; anujnana; anujnata; anumata; anumoda;
asumgkara; pobhaya(n); ubhaya - kedua belab pihak ubhayasanmata;
setuju adi; angga; ubhyaguJ}a; (sa)yukti; yogya
tujuh num sapta; - belas pitu welas; - bari saptadina; saptadiwasa;
laut(an) saptajaladhi; sapdrnawa; sapmsagara; saptasamudra; - macam
saptawidha; - nada saptaswara; - planet saptagraha; - puluh saptati;
- puluh satu pitung puluh tunggal; - yg terpuji sapt3'dhilqta; dua
puluh - saptawingSa; ketujub saptama; - tingkat jaga dan tidur sapta
pada
tukapg n kannaJ)ya; tukang; - air jaliiMra; - bambu mavii; - batu
jaIagraha; - besi lohakara; - bUDga rrialini; - cud walanten; -daging
walakas; - kayu kalang; ul)4aJlagi; ul)<.lagi; - pateri maniga; paniga;
/pemulung sampah ta!.lah wok; - periuk belanga kuuila; 1rumbhakBra;
- tembikar kumbhaIcara; (pekerjaan) - batu jalagraha
tuk~r v hurup; urup; ditukar, tertukar komp
tulah n Sapa;
tulang n asthi; balung; tulang; tahulan; tulang; walung; - belakang walta;
belakang yg mem bawa untung warta al,tayu; - punggung SaraSarlra;
rawan tangkai; bejana tempat - dibakar (biasanya berbentulc Spl
binalang) (pa)tulangan
tular v, menular tumular (kds tular)
tulen a ak:ila; akhila; tulen
tuli a tuli; pura-pura - apituli; tuli-tuli
tulis v ripta; suraL; juru - panulisan; menulis angripta; manurat; ditulis
pinustaka; rinipta; sinurat; ~ika; ditulisi, yg - panulisan; dituliskan
riniptaken; tertulis likhita; likila; wiIapa; piagam - likitapatra; tulisan
likhila; palupuy; pralampita; pustaka; ripta; tika; tulis; wirasta; - taDgan
hastalekha; - tentaDg burung p~lprakaral)a; penulis (di) pengadilan
timah (hitam) n Iimah
timba n Limba
timbang v, memper-kan mangruocita (kds lliocita); timbangan taraju;
pertimbangan wieara; wieiiraI)a; witarka
timbil n, bertimbillimbilen
timbul v metu; modal (luis udal); prawe~; welu; wijil; menim bulkan cinta
asmaralbirabi madanakfuya
timbun v ti tib; tumpuk; ber- u~ungan (kds uQung); ber- (kayu dsb) u~qung
un4ung (luis ul!~ung); bertimbun·timbun ltunpuk·tumpuk; tim bunan
patimbunan
timpang a tiropang
timur n plirwa; piirwa desa; piirwadita; timur; wetan; - laut aisani; aisanya;
apaiajiui; esanya; isanya; kesanya; uttarapiirwa; fajar- bang timur; bang
wetan
tindak n, -tandok acara; ee~~a; tindakan gama; prawretti; - kekerasan
baHitkMa; walaLkara; - lelaki narya
tindas v ~~is; tertindas t~~es; penindasan wimardana
tindih v, Litih; (lumpang. Limbun) LiI)9ih; ttunpang
tinggal v tinggal; lilar; - (diam, hidup) di butan wanawasa(na); - tetap di
tempat wasaka; (tempat) - andel; bertempat - di (u)munggu (kds
unggu); meninggal dunia dihyang; - (dunia) praya; meninggalkan
parityaga; trajanti; wiyasa; - daerah/negeri tyaktadeSa; - kampung
halaman, daerab, at~u negerinya wltadda; -/mengingkari
keduniawian tyajet; ditinggaikan linumbar; tega; tyaga; winiwarja (kds
wiwarja); wiraha; wiwarjita; ditinggaikan, tertinggal(kan) kawuri (kds
wuri); dana berupa bend a yg -nya tyagadana; tinggalan tinggalan; tilas;
ketinggalan atinggalan
tinggi a aruha; awful; inggil; konjuk (kds unjuk); luhur; (m)aruhur, parama;
punjung; roha; ruhur; ueea; uechaih; u<fua; uddhata; unata; iirddha;
uttungga; wiSesa; - (bangga) tungga; - dan rendab nicang ucea; ucea
mca; - bati cittawalepa; - semampai anggayasLi; unata: dng dahan
dahan - unatasakha; sangat - atyucea; mahocea; tertinggi agracuqa
tnalJi; cud3maIJi; lqt.apradhana; mahottama; nais.!hika; niraLisaya; parama;
par3rdhya~ wis~; titik - (zenilh) iir(d)dha; iIrdhwa; yg (ter)tinggi
pangunggul (kds unggul); tungtung; ultunggoUungga
tingkah n. Ialru ac8ra; ambek; btfawa; c~~; ce~tita; ce!itya; inggit(a); krama;
maryada; naya; pali; palupuy; polah (kds ulah); pracara; pratingkah;
tingkah; ulah; wretti; ~ laku baik sadhuwrtti; -Iaku manusia lokapra
~ti; - laku yg baik silakrama; wretui; - yg dibuat·buat laleda;
bertingkab laleda; - laku baik sadhwacara
tingkat n t~Qa(n); bertingkat matul)~
tinja n tajang
tinjak n timIak:
tinjau vtii'ljo; peninjau wwang angungang; peninjauan paninjon; paninjowan,
panii\jwan
tinju n mu~~; tombok; bertinju atombokan
tinta n anjana; mangsi; m~i
tipis a tipis; menipis anipis
tipu n wahita; - muslibat upayaba1icana; tipuan maya; penipu drohak:a;
druhakB; penipuan (pembohongan dsb.) wyaja
tirai n (a) wfu"aQa; jamanika; jawanika; kajang; keIir, samir; taweng; tawing(
tawing); - putib swet.3ngsuka
tiram n tirem
tiru v tiro; meniru anulad (luis tu1ad);~ (menconlOh. menyerupai) (m)atiru;
tiruan timan; tirwan
titab (perinlah) n titah
titi v, titian wOl; wwat(an); - goyang ke akhirat wwat ugal-agil
titik n bindu; IeSa; rarab; windu; bertitikan aracab; - tertinggi iirddha; sbg
~ akbir pako~dhi (luis usadhi); sbg - tolak pako~dhi
titip v, titipan nyasa
litis v, titisan tus; - "yang Agung!Mahatinggi wisesarnw-ti; - Wisnu
Triwikramawatara; penitisan piturun (luis turnn) .
tiung (burung) n syung
tiup v, sib; sirir; tub; bertiup sumirir; meniupkan aniriraken; ditiup sinib;
tertiup kasiriran
togok n kawandha; lawayan; skandha
tobok (senjala) n rewek; tubuk:
tokek n tekyak: I
toko n repas
tokob naIcreti; - terkemuka (pertama, utama, penting) paramajana
tolak v tinget; tengo; luJak; menolak arnadal (luis wadal); 8wcira; awam;
badhaka; wildhak:a; wuQu; menolak/melarang atengel; atengo; - (perin
lah dsb) langghana; penolak bisa wi~paha; senjata - kesaktian musub
panulak; tulak: tala; alat - (utIc mengembalikan sesuatu) parnangsil (luis
wangsil); penolakan iik¥pa
toleran a u~; upe~
toleransi n u~ .
~f:apaddha
tulus a arjawa; maitreya; maiui; tulus; - hati satyawada; - ikhlas sarjawa;
ketulusan maitreya; maitr1; metil; - bati maitreya; maitrl
tumbuh v kacambah; prawroodhi; tuwuh; wiwr&ldha; wiwrMdhi; wuwuh;
subur dreman; - tidak subur (di lanah yg lidak baik. bergaram.
berbatu-balu. dsb) tinggarang; sedang - (lanaman) wrwdhi; bertumbuh
(m)awuwuh; udbhijja;tumbuhan ikurasu; padapa; Selaiijana; tarahudan;
tawa; wai<a; - (bergetah merah atau menghasilkan warDa merah)
kalas; - melata tarulata; - menjalar ulur; - obat o~dhilata;
pengganggu gulma; - yg dapat dibuat obat ~dhilata; tetumbuhan
sthawara; tuwu-tuwuhan; pertumbuban wrddhi
tumbuk v tutu; - (beDtus) tumbuk; beras - tutwanjmembantu menumbuk
padi tulung tutu
tumit n tungkak
tumpab v wutah; - (muntah. muak) mutah
tumpaDg v titih
tumpas v twnpes
tumpat (penuh padal) a wipuIa
tumpeDgJnasi dibentuk spt kerucut U1k upacara selamalan) n twnpeng
tumpu v, tumpuan kaki (termasuk alal-alat perlengkapan upacara agama
Siwa) tripada; p3dapr~ padap l~
tumpuk n twnpa(ng); bertumpuk matumpya (/cds tumpya); tumpukaD
kapuk/katun twarasi
tumpul a jugul; ke~
tuna (kurang) a tuna; - budi tunabuddhi; - kebijaksaDaan (politik) tunana
ya; - pengetahuan tunajffana; - sastra lfaJabuddhi; tunasastra; wrua
buddhi
tunas n ~gkura; lung; lunggah; padapa; pallawa; praroha; pupus; semi; sewo;
sinwam; - muda humbul; (ranting) - pad.apa; bertuDas (m)asemi
tunda v wi$Jha; tidak d~ (segera) tan wistha
tn,nduk v praI)ata; talu; tu(ng)kul; tutiit; - bormat saJlf'!l!Ulla; menundukkan
bh~parlta; - diri sendirijicitma; - muka umungku (/cds ungku); hal
damana; ditundukkan jita; - (dialahkan. dikuasai) karaha (/cds raha);
tertunduk (tertangkup) konjEm (/cds tilije"'m)
tUDggal num adwiti; ekatara; tunggal
tunggang v titih; tunggang; (waktu) - gunung (matahari hampir silam)
tunggang gunung; tunggang parwata; tunggangan (kendaraankuda. ga
jah. dsb) tunggangan; penunggang kuda aroha; mamawli§wa (kds wawa
+ aSwa)
tunggu v anti; tempat - panunggwan (/cds tunggu); menunggu manganti;
mangan~&t (kds antus, antusa)
. tunggol n dhwaja; pataki; tinggo; blDggak; - (bendera) tunggul; - (poko/c,
pohon, plUIggur) tunggak
tungkn n mahanasa; tumang
tujang v, tnnjanpD 8db8ra; penunjanR antru
. tunjuk v, petunjuk ~ byakta; de8ana; petunjuk luduh; uddeSa; upadeSa;
widhi; (w)yakti; - perilaku utama dharmasameya; diberi - inadesa;
pertunjukan na~a; tontonan (/cds 1OOton); - wayang bacangah; rna
cangah; pawayangan; tempat - palontonan
tunjung tb 11 kamala; pangkaja; saroja; lunjung; - besarlraksasa mah8padma;
- biro imiiwara; nilotpala; - biru (mekar malam hari) kuwalaya;
merah raktakumuda; bunga- biro (Nyamohaea caerulea) ulpala
tuntas (hams sama seko/i) a katulas; tutas
tuntun ~ ', tuntunan naya; winaya; - _bagi sirat-si~t kesatria ~triyawinaya;
- tepat nayayukti; - yg baik nitiyoga; suniti; bertuntunan (wi)naya
tupai 11 wut; wutkawu; - terbang (Pteromys); Iangkapa; walangkapa
turi (poho1l) 11 turi; luse
turun v tampa; i&JWl; turon; - (mLltahari) lingsir; jalan menuron aturunan;
keturonan angSa; anwaya; apatya; awatara; jantaka; jataka; kula; pami
twnus; (Jcds twnus, lUS); pranaja; simu; tiris; lOS; turas; tiis; wangSa(na);
w~ka wet; weibel; wetwet; - (anak cucu) tuSlus; tutus; - (anok cueu,
anglcala1l) anwaya; tiis; wangsa; wW; welbet; - bangsawan kulioawang
Sa; - bangsawan (luJuu, tinggi) mahawangsa; wangSaja; wangsajati;
ksatria ~yajiti; ksatty"'angsa; - murni kedua belah pibak ubhaya
kulawiSuddha; - murni dr dua belah pibak ubhayaSuddhakula; - murni
dr keloarga bangsawail kuIadhawangsa; - raja nathaja; - rendah
alpajanana; - Wisnu Wi~uwangsa
torus n lurus
turut v singgih; - (iJcUl.patJdz) tutiit; menurut abangun lurut; tilt; lutUt; yatha;
- adatltrad~i ya1h'8nusara; - aturan yath8kramna; yath3nyaya; - aturan
yg tepat yath8sthiti; - cerita lama yathapural)a - hukum yathawidhi;
keadaan yalh3yukti; - kebiasaan yathayoga; - keinginannya yathakama;
- kekuatan/kemampuan yatbaSakti; - kenyataan yath3rtha; - kesukaan
yat.h3liIana; - pangkat yadlaIcrama; - tatacara yath3Icrama; - tradisil
nalurilketentuan agama yathigama; tidak - aturan apak:rama; diturut
kapisinggih; pinisinggih; turutlab pisioggih; penurot drOOhabhakti
tusuk 11 SWlduk; blDduk; - (gading) sadak; - (alat me1lusuk. meni/cam. dsb)
, ::::... tusukan ~~.... "k
panew~; paneWCA; t.ewe
tutu] n tutul; barimau -/bu]ub macan tutul
tutup n aling; liput; - (akhir, puncak, teruJama, terbaik, tertinggi)wekas;
(atap) rahab
tutup v tutub; tutup; menutupi angrahabi; rurriahab; - (me/iputi) angliput;
lwniput; ditutupi kaJiput; karahaban; tertutup kuncita; tertutup(i)
kaliput; penutup apawarga; pamekas; - (barisan dsb) panutub;
(pertunjukan dsb) tutuban; sbg - makapamekas
tutur n ujar; uwaca; wuwus; bertutur (m)awuwus; uwaca; wagrni
u
uang n demi; dhana; jinah; - dan barang-barang berharga brana; - masuk
dan keluar (belanja) ayabyaya; ayawyaya
ua p, kuap n uwab; u5wasa (juga: asuwasa, toswasa)
ubah a, berubab wikara; - (menjadi lain) winiwata (kds wiwarta); - rupa
timah; wisiaeta; wik"reta; tidak - nirwilcira; tamolah, tan/tar molah (kds
ulah); awyaya; perubahan wikara; wreddhi; lh juga modifikasi; - rupa
menjadi raksasa yang dabsyat, katriwikraman (kds triwikrama)
ubi 1 (akaryg menjadi besar) n mula; 2 n kumbili; 3 n (= umbi-umbian) wakatal;
n (= ubi-ubian) miilaphala; 4 Solanum tuberosum (= ubi hutan) wyu
ubin n i~~a
ubub,'ububan n ububan (kds ubub)
ubun-ubun n wunwunan, wuwunan
ueap n ucap, wuwus; mengueapkan (sesuaJu) mangucciuanaken, wacaka;
diucapkan winuwus (kds wuwus); yg - bha~ita, wasita; segala yg diu
OIpkanjadi wakbajra, wagwajra; ueapan abrawit, brawit, wacana, wilda;
waJcya; - selamat asirwada; - syukur manggala; manggalya
udang bnt n karka~, makara, pakung
udara n ambara; antarilla, an~ byomrultara; digdeSatara; gagana; nabhas
tala; tawang; wihaya, - kering (tidak hujan) trang; seluruh - diganta
rWa
udik n grimya, ud.ik; ke - (ke selatan) mudik.
ujar n ujar; ujaran ucc~a, uncar; wadya, wrucya; wrup
uji n ku~, parik~; menguji mamarilc~; umarik~; pengujian pam~
ujudn bhawa,lwir, tadakara,-asalrupajati; berujud; - babi butan warahika;
- kera wanarariipa; - spt matabari pagi waliirillara; perujudan tak
bereela anindyawan:ta; menurut perujudannya wi~yalingga
ujung n agra, antya. hujung, koiica, kuti, mala. pucuk, ugra, ujung, waja.
(kayu) tungas; - (tajam) ko~; - busur ko~dhanus; - daun rum put
treminta; - jari anggulyagra; - kaki dagan; - kuku nahagra;
runcing/tajam tiog(h)as; - telagaikolam ta~u~; - tombak wahos,
wahwas, waja; mata tombak atau Iembing tomaragra; berujung tajam
~~agra, ~!uinana; batang kayu berujung menyala tum per
ukir n pahat; mengukir mangukir (/cds ukir); ukiran (palung, area) ukiran;
berukiran apahat; berukir-ukiran mokir-ukiran
ukup n, diukup (agar berbau harum) inukup (/cds ukup), inukupan, inukup
ukupan
ukur tepa. repus; mengukur dng tepat atCpat; tak terukur aparimita, tak
terukur (panjangnya) aprameya; ukuran matra; pramfu.1a; ukur; - berat
(bagiemas,perak) nuiSaha, tahil; - besar kedl prayaya;-isi (utk padi dsb)
kuyan;-umumparimana;kesaluan-bobolemaskupang;takberukuran
tan papram3.{la
ulah n polah tingkah; ulah
ulak, ulakan n a~, asa; ulek; ulakan/pusaran air wulakan
ulangativambal; wali, waluy, waluya; ulangan (h)uwah,punarmada,punarwada;
berulang-ulang titir; awanti-wanti, (m)awanw (/cds wantu)
ular n bhujaga; bhujangga; naga, sarpa; taksaka; uta; uraga. oraga; wilesaya,
wyiila, -tarunga; - air besar uling; ~ betina nagini; - keeil wedit;
kobra wyalasarpa; - umum (banyak, kebanyakan) nagasamuha;
kelompok - = - umum; kulil - uragacanna; raja - /naga uragadhipa,
uragapati, uragaraja; tali - uragapaSa
ular-ular 1 n walan; 2 n (semacam panji-panji) juluk-juluk; ubar-abir;
walantaga
ulat n nilanggu; olan; uler, wuler; wyaJangga
ulet (liat, kuat) a dhairya, wyawasaya; keuletan n nob, wyawasaya, kawyawa
sayan
ulung a iidi, adhi, prasiddha. yg - siddhawara
uman v, menguman-uman ~ tempelak
umbar Gumbai, rurnbai) n ruwit; berjumbai aruwit
umpama n bari; umpama; seumpama umpama; perumpamaan dI:~tanta
umpat n upawada; u(m)pet; mengumpat angumpet (/cds umpet); parawada
umum a janapada; lokasthiti; mahajana; parajana; praja; pratyak~; sam-anya;
masyarakat - mahiijana; (yg) - dan (yg) gaib/rahasia wahyantara;
mengumumkan umiw3ra~a (/cds wiwliraQa); diketahui - wistara;
diumumkan winistaran; pengumuman ghosana; ghosita; - tertulis
ci'rika . . .
umur njarat; wayah
undak, undak-undak n lantaran; tunman; undak-undakan turunan; turon
turunan; berundak-undak atul}4a-tUt:l~
undangn suruh; undang, u~~g;mengundang anuruhi; (m)ul1cJang; diundang
kaundangan; undangan suruhan; orang yg diundang susuruh
undur Y, undur; surud; m engundurkan/menarik diri angundur; mundur;
anunduri; angunduri; mundur sumurud
unggas n datyuha
ungguJ a adhi; adimiirti; adya; aryama; para, sre~!3, ~$a; ungguJ, ungkul;
unama; - atas musub jayaSatru; sangat - atidiwya; jaya; sangat
(pemberani, mulia) mahadhikara, warawirya; sangat - dl jasa
atipu~yamanta; terunggul ad(h)imukhya; kaJyal)a; lqtapradhana;
keunggulan giQa, gUQa, wise~; wjsi~ta, yoni, -luar biasa paramotlama,
- yg sempurna anindyaguJ.l3
ungka n (kera bertangan panjang, tidale berekoi) uwa-uwa, wawa, wwawwa
ungkap Y, ungkapan wilapa
ungsi Y, 1 mengungsi ke umungSi, umus'f (kds ungsi, usi); para pengungsi
ongsyan-ongsyan; pengungsian n upaSraya; 2 mengungsi (mencari,
mengejar) (m)angungsir (/cds ungsir)
ungu (warna) a ungu, wungii
unsurn dhatu; - eteraIcaSadhatu; akasagaml; - cahaya tejadhatu, - tanah
p~iwldhiltu
unta n u~t,ra, o~~
untai n tii; unte; menguntai (memintaJ tali) mangunte (/cds [h]unte); untaian tii;
- bunga mhlya; sekar taji; - (mutiara) gucchaka; spt - mutiara rna!1isii
trawat
untuk p, diperuntukkan abhimata, inabhimata
untung (nasib,laba, [ke]mujur [an] ) n arjya; bhadra; bhagya; lilbha; manggala;
tija bhagya; wreddhi; beruntung bhagyamanta, nohan, pralabdha, sabha
gya, saubhagya, sobhagya; tidak - agati; serba menguntungkan
sarwamanggala; keuntungan labba; wreddhi, wrddhi; - istimewa wara
labha; - tertinggi unamalabha; peruntungan lak~mi
upaeara n ask8ra, parikrama; upacilra; upaSobha, upaSubha; walikarma, wali
krama; widhi; - (keagamaan) kriyii; - adat widhikarma, widhikrama;
- kematian katileman (/cds tiJem); - kurbanlselamatan yajii'akanna;
yajfi'alWya; yajfi'akarakanna; yajfiakanna; mengadakan-kurbanlsela
matan mayajnabhyasa (/cds yajnabhyasa); - pemakaman ante~l;hik8rya;
anty~!hik8rya; - pemberian nama sangaskararthanama; - pembukaan
miilakarya; - pemujaan upakfuya, upakriya; - penobatan abhi~ka-
165
krama; - penyelamatan manggala; - perkawinan panigrahawidhi;
wiwahamanggala; wiwahasangslcira; - tertinggi ante~!hikfu-ya; antye~
~a; - tujub bulan bari labir temu banu; dng - istimewa wis~a
widhi
upah n phala; swadak~ir:ta; tewas, tiwas; upah(an) upak3ra; wahyaphala; -/
pajak persabungan ayam, upah taji; - rata-rata madhyamaphala
upas n upas
upaya n nimitta; pada; purih; - (usaha) pada; upaya; (daya) - upadi; upaya;
- manusia lokopaya -/sarana palsu (bohong, dusta) upayabancana
upeti n pahUdhama; prabhrti; upetijana; utpatti; -(kpd raja, pembesar)upahara;
- tabunan wungan tahun
upih n jarupih; upih
urai (ms! rambut) a uray, ure, hure; terurai karantan (kds ran~); mora (/cds
ura); wistara; uraian cerita wya]qta; mengurai-urai (sesuatu)
bergelataran arniwir, umiwir (kds wiwir)
urap (dr daun kayu manis dan bawang) n lepana; wangwang; - kecantikani
kosmetik, urap-urap (kds urap)
urat n na<;il; naIa; otwat; urat; - nadi nagi
uring, uring-uringan a uring-uring(an), uring-uring(en)
uruk (timbus, timbun) v urug; menguruk(i) angurug(i)
urung v (gagal, tidak berhasil, sia-sia) (h)urung, (w)urung~ wande; wandya;
wandhya; wyar, wyartha; tidak - tan wand(h)ya, tan wande
urus Y, urusan (dl pengadilan) wyawahara; - orang lain parabyapara; peng
uros rumah tangga dw3rika
lurut Y urut; inurutan diuruti(msl dawmya)
2urut (teratur) v, urutan pangktikrama, pantikrama, ririg; menurut
mapantikrama; urutan acara kramaouwarta; urutan keturunan wang
~a
usaba n (pang)ruainbhana, a1apkena; arambha, arembha; arjana; byasana,
wyasana; ce~~, lolya, maha; nimitta; pral]idhana, prayasa, prih, sOOhya,
samarambha, sigi, utsaha; unhIma; wikalpa; - keras atpada, kinkin, dng
- keras atisambhrama; - sia-sia wyarthapraya, hal- pangiirambhana;
- yg tepat upi ya.. sedikit - mandotsaha; berusaba angabhyasa, aram
bhana, Pnu:Lidhana.. sadhaka; berusaba keras mahotsaha,lqtapariSrama;
pegap/m~gap; bero aha mencapai anghalaya (kds halaya); berosaba
menguasai (menangkAp dsb) angukih (/cds ukih) - utk kesejahteraan/
kebahagiaan orang lain maropahi!.a; mengosabakan anigi-n igi (kds sigi);
udyoga;supayadiu.sahakansigim!'n; erusahaan byapara,kriya, wyapara;
wiwyapara; - tan katanen
usap v usap; mengusap lengan (siap bertempur) angusap lengen; diusap-usap
inusap-usap
usar v usar; diusar(i), digosok, tergosok kosar
usia nayii~ Ilyul}; ayus; jara; wayah, y~; - (manusia) puru~ayu~ - dunia
yugakala; - tua wroodhariipa; (dng) - pendek alpajlwita; lanjut
wayowr&ldha
usil a ungsil, (m)ongsil; wegig
usir v t~~ung; - - mengusir atulJ~ungan, pengusiran n wisarja; wisarjana
usung v, meogusuog, mengusuogi angusungi (kds usung); usungao lantaran
usus n basang, usus
utama a adhika; adhikara; buddhidharma; dharmakuSala; dhannapaciyana;
dharme~~; dhannika; kretapradhlula; kUSala; pUl)Yaman; p~yawan; sa
gu~; satwika; susila; utama; wi~a; sangat-dharme~Hh)a; dharmi~t)la;
yg - srestha, sresta; terutama adi; Ildhi; mrucadi; kretapradhana;
mahottama;-mukya; ·~ayaka; parama; pradhfula; prathama; wiSe~; dibya;
diwya; lq"tapradhana; mukhya; uttama, wise~a; yg - pramuk(h)a;
keutamaan dharmayukt.i; gina; guI)a; kasadhun (kds siidhu); pul)ya;
kasajjanan (/cds sajjana); kaottaman; kauttaman; koltaman; kasusilan;
susilawan; - darma, - kedermawanan, rlanaparamita; - sempurna
anindyagUJ)a; - wanita stDsadhuta
utang n (h)utang; - budi reQa
utara nlor; lwar; uHara; berada di - uttarastha; daerah - uttaradeSa; laut(an)
- unarasagara; mengutarakan angutara (kds utara)
utub a akila; akhila; sakala; tunggeng; wetah; (a) weteh; (a)wutuh
utus v, utusan caraka, diita
uwak n uwa
uyon-uyon (permainan lagu-lagu gamelan) n uyiiyu
v
variasi n ~aicitrya
Venus n Sukra (1 Dewi Cinta dan Kecantikan; 2 nama planet)
w
wabab n maraQa
wadah (bejana, penampung, dsb) n Sdhara; jalasthana; kajang; pata<!ahan (kds
taQah); waQah; wawa<\ah; wawan; - beras tambakur; tamwakur;
bunga (dr daun pisang) walangsang
wadas n rejeng
wajab n muk(h)a; rahi; wadana; w3l1}a
wajar a, tidak - wailqta
wajib v, kewajiban n anu~~a; dhanna; rena; ubhiya; tata; wretta; - berbuat
baik upakriya;- kesatria (pablawan, perwira) kaSlirabratan, kawirabra
tan; - tbd kemauan nalsu wi~yadhanna; - sendiri swadharma
wakar n angkura; angsa
wakil n duta; palibaya
waktu n diwa; gh~; ghapta; kala; labuh; wanci; wayah; weIa; - (yg) akan
dataDg anagatak8la; nagata; - lampau, yg akan datang, dan kini
atit8rui.gata wartamana; - yg akan datang dan yg lampau anagatatita
kala; - buta ayam diwasimta; -hujan (turun) wanakaIa; - musim
gugur Saratsamaya(k3Ja);saratkIDa; - musim semi basantamasa; wa
santam8sa; - perang/pertempuran yUddhaJcala; - senja sandhikaJa;
- siang hari dinakala; - siang dan malam ahorlitrakaIa; - siang dan
malam sama lama wi~uwak8la; -silam matahari astarnImakaIa;
turun hujan wanaIcala; jangka - ( =112 bari) karana; kebilangan
kID~a; pd - itu Lewe"k; roda pengukur -, welacakra; setiap
nityakrua; tiga-abtaditrilCala; tepat pd waktunya waiici; sewaktu wihu
walang n, -- hati walang ati
walet n (Hirundo esculenta) terik
wali n parujar
walikukun (Schoutenia) n halikukun, walikulrun
waluh, (!abu) n waspa; waluh (dipakai pertapa sbg wadah sesuatu)
wangi a minging, wangi; wewangian , wangi.wangian n gandhaw<isa; moda:
saptakomara; saptakum3rika; wangi-wangi; wawangi; wida
wangkang Uung kecil) n wangkang
wanita n abaJa; awata; anakbi; anak-ebi; anggana; babini; dIuiri; kiiminl; nan.;
sui; wadhu, wadhujana; wanita; - baktilsetia strlsadhu; - cantik
sundaii; waranggana;warawadhu; warawaniti; - cantiklutama warastri;
- (ter)c3ntik stilratna; - Iuar biasa adhilcarawaniUi; - muda tarulJi;
remaja yuwau; yowat1; - sejati paramirthastrl; - terbormatlhebat
kuillnggana; - saogat cantik lak~mjwab; -- tak bercela anindyanari;
permata - (=wanita tercantik) strlralJla
warga n warga; - - negara pora; para - negara porajana
waris n, mewarisi angliliri
wama n rangga; upacira; warJ)a; diwarnai, diberi berwarna rinangga;
gelap syang; berwarna gelap masyang; berwarna kegeiap-gelapan
masyang-syang; - kemerab-merabanlperangwyang; - kulit pamuIu;
- putib swetawan:ta; - zamrud (hijauberldlau) marakat.awaIT}a; banyak
- bahuwaroa; banyak warnanya manitra (/cds cilla); baban - merah
kalyaga; berwarna apamulu (kds wUlu); rangga; - bagus sacchaya; - biro
nilatcara; - biru nllam riilawarJ}a; - gelap drawela, andrawela; - merab
asinang (/cds sinang); rakthlciua; rakta"wfu1].a; sindiirawarl)a; suminang;
berwarna-warna wicitra; mewarnai merab angralctani
warsiki (bunga cempaka)n warsiki, wresiki
waru (Hibiscus tileaceus) n waru
wasiat n ubhayasanmata
wasit n majana
waspada a auyatna; lak~ita; niti ; prayatna; samsmreLi; Sawadhana; waspada;
wiweka; yama; kewaspadaan (dl polilik) wiweka
watak n ambek; buddhi; darya; hrOOaya; krama; swabhawa; tekwan; wanci;
wrelti; - baik silawrtti; - pemain pentas (panggung, sandiwara ,
drama, tari, dsb) na~giI}a; berwatak aswabhawa; makaswabhawa;
m ulla dibyagu~a, diwyagul)a; mahiisatwa; - suka berzinah wisamang
gamabhawa (wisamanggama + bhawa)
wawa (kera, Hi/obotes /euciscus) n uwa-uwa, wowo, wwawwa
wayang n wayang; - orang wayang wwang; pe(r)wayangan pawayangan
wedana (kepala jabatan/kantor) n wadana
wenang a, berwewenang widhayaka; wewenang wenang
wereng (hama padi) n wereng
wewenang n lh . wenang
wibawa n, kewibawaan pratilpa; wibhawa
widasari (Porana 'Volubilis) n widasari
widuri (Calotropis gigantea) n waduri
wilayah n rnaJ)<Jala; wengka; wi~ya; - yg disucikan, -suci rnaI1Qala(rn);
(sendiri) swawi~ya; - Jawa YawamaJ'!qaJa; - Wisnu Wi~~wa~4a
wirama n wirfuna
wira-wiri 'V gatagata
Wisnu n, Dewa - ito sendiri Wi~~wiltmak:a
wiwalik (nama burung) n wiwalik
wlingi (Cyperus elatus, rumput) n walingi
worawari (Clerodendrumfragrans) n wunga wari, wonga wari
wujud n lwir; wastu; - tak terlawan aniwarya lak:~~a; berwujud atrnaka;
samaran rnayarupa; perwujudan dhatu; - Hyang Agung/ Mahatinggi
wiSesarniirti
wungJi wales (nama pohon, lambang pembalas perbualan kebaikan) n wungli
wales
y
yaitu pya; yaleIci; yateka; yatikana; yelci; yeku
yakin a angakusara (/cds akusara); (sa)niScaya; sacihna; sraddna; awas (kds
was); - penub adhimukti; meyakinkan niScaya; keyakinann prauti;
upapatti; peuub - angakusara
yaksa n (golOflgan makhluJc setengah dewa) y~
yang p, - jayaimenang wijayanti; - mengalahkan semuanya wiswajit;
molia sang w~; - dipandang uogguJ (istimewa, berkuasa, mulia,
dsb) winiseS;8
yayasan n. - keagamaan dharmasthana; - sosial k1ti
yoga n (sonadi.latihan kej iwaan maupun badan , bertujuan mencapai kemam
puan lcejiwaan, at kemanunggalan dng dewa, at pemhebasan jiwa) yoga;
- sibir (gaib, pesona) yogamaya; - yg sempurna yogasiddhi; beryoga
(m)ayoga
yogin; sang-(pendeta.pertapa) lk,yogi; sang-(pendeta,pertapa)pr. yogini
yogia a, seyogianya n illpnep; yathayogya
z
zakat n Ih darma
zaman n kalpa; - akhirat niskalajiiti; - dabulu (kala) anadik8Ia; puhun;
piirwakala; unik3Ia; - dulu adikaIa; atltakaIa; atitapitara; atitasrama;
usaQakala; - kehancuran/kekosongan sangharakalpa;> akhir
kilawasana
zamrud n marakata; mrakata; mrekata
zat n, - cair unggul (sangat baik) ad(h)idrawa
zenith n Urddha; - dan nadir (titile tertinggi dan terendah) tirddhiidhah
ziarah n tlrthayatra; - ke tempat pemandian keramat tirthayiitra; berziarah
yatra
zina n, berzina balenjar
zirah n rasuk; waju; berbaju - (m)arasuk; memakai (baju) - rumasuk
Langganan:
Postingan
(
Atom
)