Home » All posts
(titile), 1 sebagai tanda pemisah, misalnya: jati. sejati tulen. Kata
tuJen hanya menerangkan ani kata sejati. tidak menerangkan kata
jaJi. 2 sebagai penunjuk bahwa subenlri yang ditulis dengan huruf
sepenuhnya di depannya akan diganti dengan tanda tilde bila suben
tri tersebut terdapat dalam frase atau kalimat berikumya, misalnya:
aneka a. beraneka. - warna nana; -warna = beraneka warna
(koma) bukan tanda pemisah, misalnya: tunjuk, petunjuk tuduh.
Kata tuduh menerangkan ani kata tunjuk dan petunjuk
tanda sandi, misalnya: uyuyu, maksudnya = uyu-uyu; pascimol
tara = pascima + uttara
(tanda pisah), sebagai pengganti kata kepala (entri pokok) , baik
yang terdiri atas sepatah kata maupun lebih, misalnya : mahaguru,
mabamenteri, gegap gem pita, luar biasa
(tilde), 1 sebagai pengganti subenlri (enlri bawahan) yang ditulis
dengan huruf sepenuhnya, misalnya:
kata n ~a; ling; wak; wakya; wasita ... ; berkata mawacana;
VIlI
~-. benar satyaw8kya
- benar =berkata benar
2 tidale perlu dipergunakan tanda tilde untuk mengganti tulisan
subentri yang keluar hanya satu kali saja, misalnya:
belit v pUdet; pUlet; wilut; berbelit apudetan; berbelit-belitan silih
pulet . .
Tidak elitulis sebagai berikut:
berbelit. - apu4etan; berbelit-belitan. - silih pulet
Apabila terdapat deretan subentri, tanda tilde adalah sebagai peng
ganti subentri yang terdepan.
~ (anak panah), 1 menunjuk pada entri sinonim
2 =lh; lh juga
..J... kata eli belakangnya dapat mengganti kata di depannya, baik tepat
bersinonim maupun sebagai penjelasan, misaJnya: berperang Ii
dab/kata, maksudnya berperang lidab atau berperang kata
( ... ) a) yang eli dalam kurung dapat dibaca, dapat pula tidak, misalnya:
yeki(n) maksudnya: yeki alau yekinj (sa)yogya maksudnya:
yogya atau sayogya
b) kala-kata eli dalam kurung merupakan sinonim atau menerang
lean lebih lanjut kata-kata di depan tanda kurung, misaInya: tata
tertib keutamaan (kesusilaan, keadilan) dharmasila.
Maksudnya; kata kesusilaan dan keadiJan adalah sebagai kata
keterangan lebih lanjut bagi kala-kala tata tertib keutamaan,
ataupun sebagai pengganti kata keutamaan.
m. SINGKATAN
a adjektiva
adv adverbia
bnt binatang
dl dalam
dr dari
dsb dan sebagainya
jm jamak
jn jenis
kds kala dasar
ki basan
kpd kepada
lX
/ern karena
Ih lihat
Ik lelaki
lw lawan
msl misalnya
n nomina
num numeralia
p partikel
pd pada
pr perempuan
pron pronomina
S/er Sanskerta
sj sejenis
spt seperti
t tunggal
Ib tumbuhan
1M terhadap
II tentang
v verba
yg yang
x
A
abadi a lana; langgeng; tidak - ~
abai v. mengabaikan pariwarga; pariwarjayati; pariwrj; tan wawarengo; upek
~
abdi n balawarga; panakawan; parepat; paricara; sewaka; swabhrtya; wado;
wadwa; wadya; - perempuan paric8raka; - perempuan yg istimewa
warace~ mengabdi (m)asewaka; sumewaka; pengabdian sewaka;
kasewakan; - yg selia nityasewaka
absen v laya
abstrak a niskala
abu n renem; bhasma; (h)asthi; rabu; menutup dng - panas amenem; abu
abuluwuk
aeara n acira; - (dl pengadilan) n wyawahara
aeu v. aeuan sa"iicaka; wali
aeuh a. aeuh tak aeuh upe~(ka); wirakta
ada v asti; wwanten; wwara; (w)waya; - (hidup, elcsislensi) n bhawa; tidak
nora; berada bhawa; - di oya; (w)waya; - di mana-mana sarwaga; -di
timur Iaut rusanyastha; - dl tabung bambu wangSastha; wangiasthiti;
keadaan.awasthfl; lwir; wyawastha; -Iuar biasa waOOeta; ketidakadaan
niskala
adat n lokasthiti; lokika; widhi; - istiadatlkebiasaan Ooka)marjada; me
nurut - sahawidhi; menurut - kebiasaan sahawidhiwidanii
adik n anten; anuja; ari; yayi; - (ipar) laki-Iaki dewara; - perempuan ma
harani narendrfumja
adil a dharm~una; dharmaSila; dharmika, kenoh; reju, samata; udaslna; kea
dilan dharmayukti; k6dasfnan; kauSala, koSala
adinda n ran
adipati n adhipati; m~<!alika
ladu v. mengadukan (sesuatu) wadul-wadul(an); wawadulan
2adu v. peraduan tilam
aduk v miSra; mengaduk mamuter; diaduk pinuter; adukan miSra;putenm;
pengadukan manthana; pamuter
agak amanda
agama n dharma; golongan - Wisnu We~awapak~; pemeluk - Wisnu
W~Qawa; W~pawa(paksa); beragama Wisnu Wai~Qawa
agung a parama; param8rth~ puji, suprabba; udara;msa;; keagungan mahi
man; wibhawa; - (kebesaran, kemuliaan) negara riljyalak~mi
Ahad (hari ) n Aditya
ahli a adhiwijii~ (a)adhy~~ kawih; kr;tajiia; limpa.d; nayawit; nipUJ)3.;
p~4itatwa; ~4ya; paraga; sinagm;ta; susandhi; susrama; takoli; waged;
wasi; waSi; wati; wicaksaQa; wicitra; widagdha; widigdha; widon; wid
wan; wihikan; wijna; wiS3rada; wruh;- agarna agamajna; -bangunan
u'1qagi; ul}gahagi; - bermain silat wicitra; -bicara (PidalO ) mahasab
dika; wagmimaya; wakta-.: wakta(r); wicitrawakya; (Dew i) - Bicara
(Bahasa dan Sastra) wiigiSwari; Saraswati; - Hmu sastrawijna - kitab
suci wedajI\a,- mantraldoa selamatan yajurwit; - memanah dha
nurdh~ - musik bhaq<Jagina;-obat-obatan waidya; waidyawedika;
wedya; wiwedyawedika; - pengetahuan obat krtosadha; sastradaksa;
--:- pengetahuan tertinggi paramajiia; - politik ~weka; - sastra sis
trajna; sastrawan; §asnawijiia; sastrika; - weda wectaparaga; wedawit;
S3ngat - adhiwijila; suprajiia; saogat - (tata bahasa, kamus) sabdika;
- keadilao kanipunan; kawidagdhan; kawid!ghan; pangawruh.
ahlunoujom n wariga
air n ambu(h); apah; apas; apya; b8Du; dUb; jahrii; jala; kalakii; meda; n8ra; nim;
payas; ranu; salika; tirtha; toya; udaka; (w)wai; war(as); w3ri(h); (w)way;
(w)we; - bah wah; - dingin sitajala; - gula guladrawa; juruh;
jernih wurawari; - laut sagarajala; - maodi toyasnana; - mata
b~pa;liib; tfrtba; w~pa; - muka s~mu; sumo; tinghal; wadana; wulat;
- penghidupan tHthakamaQ4aIu; tirthfunreta; - seni eyeh; uyuh;_
suci warat1rtha; - susu duh; ~lra; mmak. susu; - susu lembu go~ira;
- terjun nirjhara; aliran - jalaprawaha; tak berair nirpaya; terdiri
atas - toyamaya
ajaib a apurwa; dopara; dwapara; mahotpata; keajaiban maya
ajak v. mengajak asyang;sumyang;atari; diajaksinyang; inaweSa (/cds awesa);
ajakan syang; patari
ajal n badha; mahapralaya; pati; wadha
ajar v wuruk; belajar, mempelajari mabhylisa (/cds abhyasa); mangabhyasa;
mangadhyaya (/cds adhyaya); (m)aswadhyaya (/cds swadhyaya); tempat
pangabhyasanan; mengajar prawadika; peJajar adbyaya; dipelajari sin
wadhyaya; terpelajar lqtaparis'ama; Iqtawidya; si~t.a; waged; wibudha;
wiSarada; wiwudha; wrOOah; wieddha; sangat - mahawidwan; ma
hawidon; ajaran bodhana; jnana; sambodhana; tantra; wacana; wHya;
wodha(na); wuruk; (buku) - dharma (suci) dbarmaSastta; - kebenaran
(kesunyatan) tattwopadeSa; - kesunyatan dan apDla rattwopadda"
gama; -:-kitab weda wed8dbyayana; -lisan wakyo~; - muliallubur
waropadeSa; - tingkab laku caradhigama; pelajaran adhyaya; aji; de
Sana; neketan; uddeSa; upadeSa; warah; warah-warah; winaya; - agama
tutur; - kitab weda wedabhyasa; wedadhyayana; pengajar upadbyaya;
pengajaran adhigama; anuSasana; upadeSa; winaya; - budi pekerti,
kelakuan baik c.aradhigama; dharmadeSarui
akal n buddhi; cetana; medha; sandhi; upaya
akar n milla; wwad; wod; - pobon mingmang; - tunjang tambi; ibu - rajar;
tajer, akar-akaran wadwad; wwad-wad; wwadwwad
akbir n anta; antya; apawarga;awaSana: carama; pamekas (kds wekas); pam
put; puput; ~ waSana; wekas; wela; wiriuna; wirati; wisarga; wusana;
akbimya mapuputan; temah(nya); wekasan; - dunia lokikantaka; lau
kikAntaka - bidup antajiwita; - kata wacaJ&.nta; - zaman yuganta;
taDpa - ananra; berakbir antilka; (m)awas8na; mengakhiri apungkas;
(yg) terakbir apungkas; mapuputan; akbir-akbimya pamekas
akibat n camoga; jamuga; phala; waSana; --{nya) sangksipta; sangsipta
akbirat n deJaha; paratra; - babagia adhiparatra .
akrab a pam; wawuh; wiSwisa; (bergaul) - wano; wanuh; wanwa; keakrab
an prapaya
aktor n widu
aku pron 1 aku; syaku; mengaku angaku; umaku; diaku (diaJcui, diaJcukan)
in(g)aku; 2 keakuan n ahanglcira
Akuarius n. sinyal - kumbha
alab a uli; kalab a oli
alam n loka; - baka sadyapara; sadyopara; - neraka narakaJoka; - semesta
Brahrn.a.,4a: reta; na; samastabhWni; samastabhuwana; wiSwa; berpeng
alaman adhiwijiia; atuha; k{tapariSrama; kuSala; nipQa: tama; tal:
wajrra; wijna; wiiarnda; wrOOah; wreddha; wruh; belum - adikannika;
(sangat) - adhiwijna; atiwrddha; atiwrddhi
alamat n lingga; mahOtp8ta; nimitta; upa~; utp~lla; wihaga; - buruk
apanimiua; - istimewa wiSe~cihna; - keajaiban wihaga; - keluhur
an .(keajaiban, muJcjizal) wihaga; - mimpi wahana
alas (dasar,fondamen; lapiJc) n se~¢; alasan kantJ:ia
alat n abah-abah; nimitta; sidhana; upaya; yukti; - gambar (lulu) panulis;
(w)u1etan; - indera~; - kelamin laki-Iaki puriisa; - kenikmatan
paribboga; - musiklbuoyi-bunyian angkup; gandhara; kadamba;
pelontar (w)ugari; - pembeli (ki uang mahar, maskawiu) wIDyan;
pameli; - perangkap (dr bambu) weIah; - yg sakti wibhaw8pakara{la;
- sempurna arundyasMhana; - tiup kahali; kala - untuk bersem
bunyi pawuni; - untuk tak kelihatan adrSyas8dhana; peralatan per
kawinan wiwahakriya
alim a buddhidharma
aling, aling-aling n kajang; w3raJ}a; war3f!a
alir n rambeh; mengalir marambehan; marpawan; aliran iIi; ogha; - air tus
tus; wulusan
alis n bhrii; siI'atmaya
almarhum n uparata; swargastha
alpa a a]paha; lupa; opek$a; upir-upir; kealpaan jagalit
a lun n alun; mengalun angalun
amal n klni; pUIJya; sanglaiya; sllk!ta; upakara; - einta kasib piirta; - saleh
pu~ya-pUl)ya; - tujoh macam pengetabuan saptawidyawrtti ; saptawi
dhawrti
a man a kserna; nirhhaya; nirupadrawa; - sentosa lqta: keamanan abhaya;
eneari - angabhaya
amanat,n pitungkas; sasana; tuwawa; ubhayasanmata
runat (sangal) adv atyanta; Jukan
ambiJ v alap; nnu; mengambil mmap; arum; barpulung; diambil khlap
ambisius a jigl~u
ampub a mandi; ugm; wiSe~ - kata-kalanya wikbajra; (saugat) - rna
habhi~; ~; keampuhan Sardilla
ampun n u~ama; pengampun mudita
amuk v. mengamok amiik; aoguyap-uyap; liwung; mena
aDak n apatya; atmaja; bIila(ka); jata; santana; sisu; wala(ka); ww; wija; yoga;
yuga; - anjing kink; - babi (babi butan) bencit; refiji~ - ba ru lahir
jataka; garbhawaIaka; - bawaan (d/ perlwwinan) sahoQha; - berbudi
luhur dhannatmaja; - betina naga/ular nagakanya; naginikanya;
brabmana wangbang; - bungsu (w)ungsu; - bUTUOg puyub wartaka
pota; - eueu santfulawangSa; weka wet; wetbet; wetwet; - (ruh, jiwa)
istimewa paramananda(na); - kandung itmasimu; putra janana; swata
naya; - kapaVperahu majaya; - kedua panenggek; - kecil bajang;
baJ.aka; waJaka; walalkara; - ketam ambayas; - laki-laki nanda(na);
nandiwardhana; pranaja; sunu; SUla; tanaya; yuga; - laki-laki muda
kaumara; kumara; - laki-Iaki tertua jyeWtaputra; jye~!Mtmaja; so
tagra; -Iembu watsa; wuruk; - muda bhlaka; - panab m8rgaJ)a;
perempuan duhiti; mini; kanyi; kanyak3; andinl; putrl; - perem
puan pilihan warnunaja; - perempuan tertua jYel!!hapuu1; - sulung
menggala - ular w~t; aoak-anak raray; beranak mawreddhi
aoalisis n - tatabahasa wy3karar)a
analogi n upama(na)
anasir n -lima macam paii~ika; paiicamahabhiita; - utama mahabhuta
aneam v. ancaman uujana; trajana
anda n andika; resun
andai; seandainya adv yakin; yadiyan; yadyan; Yan
aneh a ascarya; pelag
aneka n aneka; - warna waicitrya; beraneka - warna nana; nanawidha;
Sawala; - warna (bermacam-macam hallperkara) rianaprakfu'a
angan n. angan-angan bhawaka; bhawana; mana
anggota n warga; - badan (a)wayawa; saruawayawa; - tubuh anggasandhi;
anggawayawa; semua - badan sarwagatra
anggun a bheda; llll"lbhiiwa
langgur Ib n draJc&a; miilu
2anggur v. penganggur n niskriya
angin n anila; angin; barat; bayu; maruta; paWana; slldagati; samira; sam~;
wIlta; wati; wayu; - keras paru~awata; praca~qabaya; - lesus
(h)alisyus; - menderu ghfin)itfulila; - puyuh linus; - ribut
(h)aliwawar, prabaJicana; prabhaiijana; wagyut; wawar; - ribut (cam
pur pasir) waIuka; - sepoi basa mandanfaruta; spt - sawa:ta; terdiri
alas - wayumaya; tertiup - sinamlral}a
angkasa n 3kaSa; ambara; antaraIa; byoma; byomantara; bhuwahpada; chiiya
patha; dik widik; diwa; gagana; gaganantaiala; langil; nabhastala; ta
wang; widik; wihaya; wiyal; wyati; wyoma
angkat v 1 pUQQut; mengangkat (m)amuIJQut; diangkat pinuQQut; terangkat
(a)wingkis; 2 berangkat wisiita; wiSata; wi yang; miyang; yatra; 3 per
angkat (pakaian) paraji; angkatan darat pii~a
angkuh a aUddhatya; sangat - atim~ma; keangkuhan auddhatya
angkut v.mengangkut air jalwilha; pengangkutan haral,la
angsa bnl n banak; cakrfutgga; haJIlsa; hangsa
angsoka lb n aSoka; angsuka
angsur v.angsuran pasak; pasek
aniaya n paribhawa
anjing bnl n camra; camuru; sona; swaua; - (hutan) camari; cambra; taraksa
anjur v.anjuran sambhodhana; upadeSa; penganjur niyaga; paniyaga .
v "'.
antah ~La; weas; wellh
antar v. antaran hant(e)ran; pengantar (permulaan) samaropa
antara 11 antaji; antara; pantara; s~la; wyatara
antariksa 11 digdeSa; di gdeSan tara; digantarii1a; gagananuu-ala; gaganatala;
nabhastala; wyoma
anting. anting-anting 11 gOl)qaIa; gUl)~a; kan)awes1'l(na); kUJ,lqala
anugerab anugraha; bhadranugraha; kUSaIa; nugraha; ugraha; wara; - is
timewa (agung, mulia) wanlnugraha; - tertinggi paramarlUgraha; (yg)
mendapat - krtawara; krtanugraha
anyam v anam; any~an lalang; welit; - rambut ja~
apa p. - boleh buat witade; witadya; - pun wastu
a pabila p mana wi; yadi; yan; yapwan; yiiwat
api n agni; (a)nala; analabahni; apuy; api; bahni; dahana; jwalana; nala; pawii
ka; sik(h)i; wahni; wiriit; - asmara kfunllnala; - beracun wi$<}bahni;
wisagni; wi$anala; - besar mah3nala; - cinta ragabahni; smaranala;
geledek bajragni; - gunung aealadahana; parwatadahana;-kemarahan
krodhabahni; krodhanala; - maut kalagni; - menyala dipulnaIa;
menyaJa tinggi uccabahni; - panah asmara madanaSaragni; -pemus
nah semesta sangharabahru; - unggun baleman; - yoga yogawahni;
berapi-api ~I)a
apsara n apsara; - pilihan warapsara
apsari n apsari; - pilihan War3psari
apung v ramu; akan mengapung aramwana
ar~ (pohon) n wa1'l
arah n gati; - angin pawanagati
arak (minuman keras) n mastawa
arat n ambeng; wighna
area 11 area; bimba; eawiri; lingir; prati~Pta; rulis; wimba; - Buddha Tatha
gatapratiwimba; - manikam maJ}ikpraLi$1'l; - penjaga pintu wiwara
paIa; - Wisnu Wai~l)awawimba; W~l)uwimba; Wi$l)warca
arif a buddhiman; jn~ lim pad; wijna; wrectdha; - budinya wreddhabuddhi;
sangat - rnallawidagdha; nitijlia; kearifan buddhi; medha; wijnana
arit n lukai; luke
arti 11 anha; gati; lwir; wadi; artinya yath8rtha; - kata padirtha; tak berarti
leSa
artis (senimal1) 11 prabangkara
allIS II prawilha; berarus kencang twaritaprawaha
asab v. (bmu) asabao 11 watu ri<Jang
asaln jati; mUla; nirukti; prakr'eta; puhWl; saka; samudbhawa; asaInya pa
naogka (kds sangka)
asam (pohon) 11 kama.l; - jawa tiktiki (lcerincuan dr tinli4J Skr)
asap n dhfuna; kukus; sOb; tak berasap nirdhiima
asas n. - utama brata
asin a lawaI)a
asing a Maika
asli a pilrwaprastawa; tulen
asmara n mada; manmatha; smara; api - lcimanala; gila - mamohita;
kasmaran katuridan; membuat - ubharagalcirru:Ia
asrama n aSrama; ku~; - (pertapaan) di hutan wafiairama
astronomi n jyotisa
asuh v. mengasuh amaripo~ita; asuhan paripo~a; paripo~ita; pengasuh ina;
pawongan; pawwangan
asyik a jenek; jnek; sadarpa
atap n rahap; - serambi depan panjura; payunan
atas ruhur; ke - mingruhur; (u)minduhur
ateis n nastika ..
atmosfer n ambara; bhuwahpada
atom n animan; anu
atur v. m~ngatur 'umyasa; teratur icca; iccha; tebeng; -(susunannya) mabab
abab; suwarddhana; wihita; (sangat) - subaddha; subandha; aturan
kekes; sandhi; tata; tata-titi; - (upacara, tata tertib, dsb) parikrama;
upacara pentahbisan abhi~kawidhi; pengatur widhayaka; peraturan
dharma; krama; naya; sasana; sita-sita; tantra; wiqi; widhana; widhayaka;
widhi; wyasa; wyiiha; - dunia lokik8gama; - keraslketat maryacta;
niyama; - pemerintah upiiya; - tetap/pasti winiScaya; -umum loka
sthiti
audiensi n sewa; beraudiensi (m)asewaka
aurat n. - lelaki upastha
awak n - perahulkapal majaya
awam a wahya
awan n abda; ambuda; ambhodhara; gh~a; jalada; jaladhara; megha; nIrada;
payoda; sahab; - kabut rajasampata; - yg menutupi matahari kaban
dha; kawandha; jalur - urut; spt - sumahab; tak berawan nirghaI)a
awang. awang-awang n tawang
awas a l~ita; waspada; yatna; pengawas adhy~a; adhyastha; - harta
bendalkekayaan dhanadhyaksa: - hutan tuhaIas
awet a awet
ayah n pita; sang maweka; wwang atuha; (a)YaSadharma; yayah; ayahanda
rama; mempunyai - makarama; sebagai - pinakarama
ayam bnt n sata; - alaslberoga wanakukkuta Skr; wanakurkuta; - alas
jantan jagiger; - jantan sata; sb - ctaty~ha .
ayo b. -lah (ajakan toh)
ayun (buai, goyang) v yun; terayun-ayun mutit
B
bab n adhyaya
babar v natar; mem babar(kan) (kain) anatar (wastra)
babi n war8hika; - (butan) siikara; wok; wuk; - butan wariiha; wijung
baca v waca; walukrama; mem baca angutara; pembaca pamaca; pembacaan
pamacan; bacaan pa!ha
badai n aliwawar; ampuhan; haliwawar; prahlira; wagyiit; wagyutpata;
pasir timirawaIuka; - mengamuk pracandinila..
badak (Rhinoceros) n warak
badan n angga; anggak8ra; awak; (a)wayawa; bandha; deha; gatra; gatclwa
yawa; kaya; murti; pratyangga; raga; sarinten; sarira (gatra); tan u; b.l
langga; wadi; wandha; - api analasarira; - bagian alas urdhadeha;
lahir(iah), - jasmani(ah) wahyaSarira; - lemah lucchakaya~
(sendiri) ~angga; di bentuk-aSarlra; berbadan aSarira;-bagus Iali
Iagatra; - besar wiwr~dhadeha; - cacat wikaradeha; - hebat slhu
langga; - sendiri maswangga; - seribu sahasradeha; (yg) - sari'rawiin; yg
- istimewa nissreyaSarira; berbadan kan v manarira
badaniab a kayika; murti
badar n (ikan air tawar. kedl) wader
bagai n. berbagai sarwa; - daerahlnegeri wiswadeSa; - pelajaran sarwaSas
tra; sarwopadeSa; berbagai-bagai nIma; nlmawidha; wicitra; - bentuk
nanawidhaJeara; - bunga ra mpai kusumawicitra; - baliperkara na
n~praJcara; - kurbanlselamatan yajnopayajna; - rupa nanawidhfucara;
- warna; nanawaI1)a; - wujud nanawidh3kara
bagan n warti; wr~t)ti
bagasi n tambar
bagi n. - tiga nibhaga; dibagi sama/rata watra; t idak ierbagi (satu keUJuh
an) ekadb3ru; bagian karaka; paksa; pawibhajyan; p~a; sangsarga;
sorob; wibhaga; - atap pataka; - dlangkatan perangltentara waruru;
cD istana asthana; - donia w~; - ke--8 asmbbaga; - kitab sucilweda
wedawyasta; -pasukaD camii (= 3]J!1ana); -pe erintah angSa; - (sabok,
sampur, sebai) uiic.al; -tentara priana (= 3 w8hini); banyak -bahusan
cam; pembagian wibhaga; -hartS dhanawitaral)a
bagus a aharja; apangus; arja; (a)wagus; bagus; kaly~ liwhayu; pangus;
pelag; radin; rahajeng; rumbay; rumbe; sahya; sobbf sobbita; Srnggara;
susrama; wagus; - seW atisobhita; lcrtapradh.8na: - sekali (pd lem
pamya; tepal , panlas) (u)mungguh; ungguh; keoagl1S8D wagus
babagia a bhadra; bhage; bbagya; inak; laksmiwarl; mukti; nohan; samr&1dhi;
saubhagya; sobh8gya; sok(h)ya; ~~; t~~ - terus sadasukha; 53
ngat - atibhagya; saJ;I~ti; sokhyatara; subhaga; tidak - mandabMgya;
yg memberi--rahat;berbabagia lq1ap~ya; nohan; sabhagya; subhagya;
sangat - mahatibhagya; suramya; amat - (senang, bergembira) anura
mya; yg - bhagaman; bbagawan; bhagyaman; dibahagiakan pi
naha~~ kebahagiaan abhyudaya; ananda; hayu; kasubhagan; nihSre
yasa; saswata; Srlya; LD~tabuddhi; tu~~i; upahita; wibhuti; - doom
jagaddhita; - jiwa adbyihmakasukha; - meoang jayaSri; - (orang lain)
padnha; par6pabita; - sorga nrrannaka; - tertinggi anuttarasuka; pa
ram8bhyudaya; paramananda(na); (seseorang!sesuatu) yg mem bawa
manggalya; untuk - orang lain panlrtha
baban n kulala!'l; - gorden putib swetawali; - kecantikan gopita;
mentah ora: - pakaian cadar; janggawari; pramesi; - warna merab
kusyaraga
babasa n bh~ bh~iLa; wag; wale; w~; wasita; - indab lango; subh~ta;
kasar (cacian, dsb) w3kp~; berbabasa indab subh~ita
babaya n banggi; bhanggi; bhaya; droha; utpata; - dan bencan8 maropa
drawe; - di jalan rnargabhaya; yg berbabaya wibhisana
bahkan adv malah; - sekalipun yadyas!u(n)
baiduri n wai~lirya; weQlirya; wi~iirya; wi~iire; dr batu per mata - wai<Jii
ryamaya
baik n aj~ng; rujya; dharm~p ; dharmika; gunaman; gunawan; gU{lya; hajeng;
hila; kalyana; kauSala; koSilla; lata; lruSa1a; niramaya; niroga; nirroga; .
palapa; pillapa(n); pathya; . p~nna.; raha~ng; sadhu; somah; somya;
wise~a; yogya; yukti ; - bud i harimbawii; - sekali kalika;
lqtapradhana; akan - untuk angyogyana; lebib - adhika; paling
JO
adhilclra; nissreyasa; uttaIna; sangat - atisadhu; sattaIna; sayogya; tidak
- aprayoga; terlalu - parinLu~a; pari(n)to¥l; (yg) - hita; terbaik adhi;
adhikara; adi; anunara; jye$!ha; nissreyasa; parama; parardhya; uLLungga;
wara; wiSe~a; yg - nissreyasa; sre~tp; sre~~ha; Sreya; kebaikan dharmadi;
gUJ)a; gUl~ita; gu~ouama; kauSala; kos'aIa; mardawa; sadhuta; sadhutwa;
(budi) prasada - bati maim; metri; waraprasada; sebaiknya mandar;
sayogya; yathayogya; yogya; sebaik.baiknya yathasambhawa;
yathayogya
baja n bajra; rnalela; malyrua; waja; wajra
bajak n hala; langgala; waluku; wiluku; wuluku
baji n paji; paju; waji .
bajing bnt n wut; wuLkawu
baju n kalambi; waju; - besi kawaca; -Iuar/jubab uttariisangga; utt.arlya
bakar v tunu; untap; terbakar kontap; pradagdha; pembakar agnida; - Dewa
Kama! Asmara Madanadahana alat - panunwan; pembakaran panun
wan; - mayat titiwa; tiwa~tiwa; yayasan/lembaga pemadam kebakar·
an tutumpur
bakat n swabhawa
baki n caraDa; taInas; wawan; - (utk sesajian) pras
bakti v bhakti; sewa; twang; berbakti bhaktimanta; droohabhakti; matwang;
kpd yg satu ekabhakti; sangat - drWhabhakti; upabhakti; selalu - ni
tyasewaka; kebaktian gUl)ita; yajna
bakul n wakuI; - (nasi) kupatay; - (utk tempat nasi) tumbu
bakung (Crinum asiaticum) tb n bakung; tarahudan; tarawar~; taraWT~~;
traw~a; wakung
bala n. - ten tara kera wanarabala
balai n. - berhias (untuk pesta dsb) witiina; - kambang larya-laryan (kds
Iari): - permusyawaratanl(per)sidang(an) watangan; - pertemuan
sabham~~a; - Ipertemuan (pesta dsb) witana; -sidang pamicaran;
- tempat menari ~a
balai·balai n ambe; amben; ambyan; krunbe; paryangka
balaiTUng n cira; pangastryan; sabha; sabham~gaIa; sabhayatana; sruii; wa
nguntur; watangan; witana
balam bnt n wuruwuru; (w)uru - (w)uru
balang-balang, belalang bnt n walawala; walang
balas v suwal; - budi pratyupakara; - jasa upakara; membalas amwal;
males; dibalas sinuwaI; pembalasan panuwaI; balasan pamaIes;
balas(an) wales
balatentara n balasanggha
batik v wangsiI; wangsuI; waIuy; berbalik sungsang kundah; terbalik kawa-
Iik; waparlta; kebalikan wiparita . .
balkon n tepas; - di puncak istana prasadaprs\ha
balok n. - penunjang antru
balu (duda,janda) n walu
balut v. pembalut gagang keris walagri
bambu tb n awl; wangSa; wangSa(na); wangsi; we!)u; wirada; wuluh;
bampalkosong (mendengung bila tertiup angin) pring bungbanglwung
banglwungwang
banci n napungsaka
bandar n malandang; sohan; - (permainan) tuha judi
banding n sawawa; dibandingkan sinawawa; - dng sapadi; sopadi(n); sopa
dya; swapadi; syapadi; sebanding ekatula; sawawa; bandingan lang
ghya; relya; tula; tak ada -nya alangghya; aprameya; tan popama; tan
tular (tantular); tarnatan tulaJ;; tanpa-upama
bandul n andul
bangar a amis
bangga a garjita
bangkai n wangkay; wangke
bangkit v . membangkitkan utthapana; - cinta/birahilasmara madanakiirya;
dibangkitkan utpadita
bangku n paI.ai1ca; palangka; paryangka; salO: - tempat istirahat patani
bangsa n gotra; jata; kula; wangSa; wangSa(na)
bangsal n kiwi-kiwi; srua; - permusyawaratanl(per)sidang(an) watangan;
- pengbadapan wiLfula; - pertemuan as\hana
bangsawan prawararya; abhijana; andyan; arya; hadyan; janmottama; kulma;
menak; pamegeL; santana; udaTa
bangsi n wangsi
bangun v jagra; - (bentuk) n wangun; - (berjaga) v wungu; - (dr tidur)
(a)tanghi; (a)wungu; - (jaga, bangkit) bangun; - jiwanya abhisam
buddha; - (ttjiwa) abhisarnbuddha; - lidur (masih mengantuk!
meruyup) waruruten (kds warutut); membangun akuI)9ahagi; malGni;
umangun; membangunkan utthapana; pembangun adeg; widhayaka;
sesuatu yg rusak jlrn6dhara; pembangunan upanyasa; widhayaka; ter
bangun anglilir; bangunan bandha; nyasa; wandha; wangunan; wastu;
YaSa; -agung prasada; - (aula, ruangan, balai, bangsal) istimewa bale
wwat/wot; - perhiasan/tambahan (msl pavilyun, gerbang, dsb)
upanyasa; - spt kuil baganjing
banir n tambi
banjar n ke~Qeng; keI]qung; pangktilcrama
banjir vawawahan (kds wawah); n prawaha; wah
bantah v wantah; berbantah awantah; wakyawadhaka; perbantahan apawa
da; pawantahan; wiida
.t
bantal n bantaI; kahos; suraga; ules; wantaI; dng - sasuraga
banteng (Bas sondaicus)n bameng; b~~yang; gawaya; kelala; mahi~ nan
daka; upasara; wahisa; watsi; wataya; watsyu; w~~bha; - bitam wat
syajanggir
banting \I banting; wanting
bantu v. membantu anukira; malandang; umapyayana; bantu-membantu
parasparOpasarp3I)a ; dibantu mapyayanan; sinahaki:ryan; kasahak3r
yan; pembanm b8hud.aJ,l~ malandang; paricara; pariwara; pariwarta;
pariW!l2; pariW!tta; sahakari; upabhllrya; - wanita acan; - wanita tual
berpengalaman wroodhaciri; tanpa - nissabaya; bantuan adhara; arc
." _1!__ al 1\." ad "'hair:;..... ' ..
p~a; asraya; asrayama gg a; parasraya; pras a; S<UUU\.UJ "a; saraqa;
upakara; upaSraya; wilar~; - (bahan makanan dsb) dhara; - hidup
prapasandh~; - yg berhasil kayaSar~a
banyak a aneka; bahu; bahula; kaib; kerah; kir!la; neka; pracura; tamrua;
tamalah; wibhiiti: wipula; wistira; - seka!i asangk(h)ya; - tiogkab
anekabhawa; sangat - anekasankhya; - (kali) bahula; bahuwidha;
kurban/selamatan yajnopayajiia; kebanyakan tidor wiik turn; ba
nyaknya wilang
bara (api) 11 wa: - api kawa-kawa; - menyala wangba; wang a(n)
barang n bhSt!~; drawya; dfbya; mebya; - milik n!na-reni; - muatao
bhliI!<!abhara; segala macam - (dagangan) sarwabh~qa
barangkaLi adv basama; manawa~ taha; yaya
barat n bartJQa; kilen; kilyan; kulon; kuLwan; paccima; pacima; paScima; pra
cima; - daya nairiti; - Iaut bayabya; byabya; paScimouara; wayawya;
(sebelab) - paScima
baris n jajar
barkab, barkat n wastu
baru a abhinawa; sabhinawa; - (saja) wallu
baruog-barung n warung; warwang
basab a kaluku; kepus; teles
basub v wa~h; wisuh
batang n nala; watang; wulih; - (bagian/benda yg berbentuk spt tangkai
tombak) la~qeyan; - bambu (betung) wk~stambha; - (bulir, tang
kai) wulih; - (kalu) anggas; hanggas; watang; - (poboo) wit; wwit;
rumput wangi w~astambha; sebatang kara (tidak mempunyai sanak
saudara) huwuh-huwuh; uwuh-uwuh
batas n dawatii; hlnga; hingha; kikis; maryada; pramaJ)a; sunan; siring; ta!-S;
repi; waler; waws; waton; watwan; wekas; weill; - (waktu) awadhi;
(per)batas(ao) paryanta; LUnga; lungh3; terbatas awaler; tidak - amita;
batasan tapti wates
batin n adhyattnaka; jattnika
batiniab a adhY8ttnika; manasika
batu n aSma; as'man; Seladri; upala; watu; (w)~~; -asaban watu tajem;
(bata) (w)i~~ - bata aSmawi~~ astaka; - besar wipulopala;
besar (brang, cadas, bungkalan) wungkal; - delima ~da;
(mirah) pacIInaraga; - gosok/wadas watu ridang; - karang as'ma; as
man; paras; prawrua; - keramat teas; twas; - laduog ljala, jaring)
timah; - Iaut parang; - masybur mru;Umukya; - mirah manten;
mulia mru;ti; pawal; - oilam amaranlla; indranila; nila; nilaratna;
padaS/karang paras;- permata cuni; kaustubha; kostubha; komala;
maQi; mayana; pas!fra; pawal; sosoca; sotya; spha!ika; - permata yg
masybur kaustubha; kostubha; segala macam - permata sarwaratna
batuk n watuk; pura-pura - apiwatuk
bau n amtJet; ambO; ungas; wasita; - (harum) gandha; - barum basita;
rawit; riim; - tajam/meraogsang sengar; senghar; bau-bauan basita;
wida; - harum gan~ta
baur v wor; berbaur arnor; awor; umor
bawa v wawa; membawa arnawa; - kebahagiaan manggalya; pembawa/peo
cabu t nyawa p~pr~; pembaw88n swabhawa; berpembaw88n
aswabhawa; makaswabhiwa
bawab n sor; - taoab rasatala; di - nii~i~ta; bawahan wasibhuta
bawang n. - putib jasun
bawel a wagal-wagal
baya n. setengab - tambirang
bayang n wayang; bayang-bayang pratiwimba; bayangan pratiwimba; wa
wayangan; - (mataharilbulan dl air) bimba; wimba; - semu mayillra
bayar v. - kembali piihak; pembayaran pasak; pasek - kembali ka
puhakanya; - penggantian pamiihaka; - pengobatan patiba jampi;
baya ..an upah(an)
bayi n siSu
beban n bhara; kampil, kuyan; - (berat) wi~~i; - (tugas) sangkul
bebas a anaSrita; asambadha; mokta; mukta; mukti; nirmukui; parihara; wi
mukta; wimukti; - dr kebiogungan nirbyamoha; nirwyamoha; - dr
keinginan witaciga; witarilgl; wltaragin; - dr kekotoran hawa oarsu
keduoiawian nirwi$llya; - dr pembatasan tempat nirdisa; - dr pe
nyakit arogya; - dr rasa sakit dan sengsar8 muktakiesa; - dr takut
wigatabhaya; - (enak, senang, tenang) wisata; wiSilta; jaJao - apawar
gamarga; pembebasan apawarga; muksa; untara; uttara; wimok~; wi
sarga; kebebasan muk$a; nirb~a; nirwal)a; Sima; wimok$ll: wimukti;
wisarga; dl keadaan - yg tertinggi paramasumukta
beda n antara; bhinna; lyan; pahi; wiSi~!4; berbeda ade; bhinna; yg membe
dakan wicchedana; tak dapat dibedakan acchedyabedya; pembedaan
wibhakti; perbedaan pahi; .wikMa; wise~(na); wi~i~~
bedak n burnt; goduha; jenu; mm,4aga; weqak; wida; - barum kanakadrawa;
- perut raket; rapel
beduk n mardala
begini, beginilab p nihan
begitu, begitulab p n-ahan; - pula ~kwan
bejana a adhMa; kal)~ora; ka~ora; patri; - keeil ku~(Fka; - minuman kUSika;
patra; - (peeab belab) S'arawa; - (peli, Iwlak, piring, dsb) bhajana;
wajana; - (untuk membuat lawar) tambilung
bekal n sangu; barang-barang - (untuk perjalafUln) tam bar; berbekal
asangu; perbekalan perjalanan yatci
bekas a tilas; ucch~lfl; - luka wik~'t
beku (msl darah) a wungkal
belab 1 v (bagi dua) parwa; 2 n (celah relak yg panjang; pecah; lerbagi;
sebagian; sisi) welah; terbelab wibhinna
belai v ringring; membelai aringring; mangringring
belakang n balakang; pamuntat; pungkur; waJakang; wingking; wugat;
(w)untat; woo; (bagian) - p~~IDltara; (w)ugat; woo; bagian/barisan
paling) - wugat-wugat; di - kapungkur; ikut di - anut wOO;paling
buncit; pamungkur, (yg di) - pamuntat; pungkuran; membelakang
umungkur; membelakangi umungkur; umungkuraken; terbelakang ala
sa; kapungkur
belalai n. - gajab ibhakara; - (gajab) tulalay; tulale
belalak v. membelalak maw~lO; - (mala) muIyar
bela lang bnt n balang-balang; waJang; waJawaJang; - besar walangkrik;
wilala(n)
belang n balentonlf, bula1ak; w~lang; - bitam twah; belang-belang welang
welang; berbelaog-belang welang-welang
belanga n jaqi; kawali; kumbha; kUlJc!a; panay; tajo; wajong
belaoja (yg dikeluarkan) n beya
belantao n musala; mUs3Ia
lbelas n w(e)las; welas-asih; weias-(h)arep; weias-(h)ar~a; weIas-hyun;
kasih anumana; karuni; lulrul)ika; ~ya; wiIasa; wil.aSa; - kasihan
bhadIi; Iqpa; marma; mIas-ina; weias; - kasihan (pd) awiiasa; awilaSa
2belas. delapa~ - 3$~dasa; wwaluwias; dua - dwiidaSa; row~las; lWawelas;
empat- caturdaSa; enam - nembClas; sodasa; lima-limawelas; pa~
cadasa; sebelas eJcadaSa; saweias; sembilan- nawadaSa; sangawias; tiga
- teluwe.las; tigaweias; trayodaSa; tridaSa; tujuh - pituweias; saptadaSa
belatuk (burung) n palatuk; walatuk
belenggu n bandhana; pasa; pasabandha; paSandhana; prabandhana;
sangkala; srngkhala; - dnta madanabandhana
belera' n. - (belebas tenun) walira
belerang n walirang; warirang
beli teko; tuku; tumbas; tumwas; weli; wli; perihal membeli panuku; pembeli
pameli; - tetap (langganan) bunga wli kembang; - tetap (langganan,
pelanggan) kapur wli kapur; alat - panumbas; tumbasan; pembeIian pa
numbas; tumbasan; harga - panumbasan; tukon
beliak v. terbeliak mel~lo (luis weleli'»
belibis bnt n wiskira; - betina caJmingga; (burung) - (Anas casarca) cakra
wiilca; waliwis
beUkat n walikat
belit v pu4e~ pulet; wilut; berbelit apuq~tan; berbelit-belitan silih pulet;
dibelit pinule~ belitan (lililan; gulungan) wilet
beliung n kiiwara; patuk; wadung
be10k a. membelok malih
belukar n guJrnalata
belulang n ajina; carma; d!ti
beluntas n waJuntas
. "
belut (Morwpterus albus) bnt n dunghIl; welut
benalu n odwad; simbar
benam v. terbenam sumurup; surup
benang n apus; tanlU; wenang; - sari keSara - tenun lawe
benar a paramarma; :.iu; sat; satya; (sa)yukti; singgih; suwardhama; tathya;
torasi(h); wadi; wastu; wyakti; yakti; yukti; sungguh - luhu; benar
benar saksat; kebenaran astu; byakta; dharma; dhannayukti; sadhuui;
sadhutwa; tathya; taltwa; tatwa; (w)yakti; - ilmu penerangan udaya
sastratattwa; - (tertinggi) paramasatya; paramatattwa; sebenamya
tattwa; tatwa; - (jujur) satorasi.
beneana n bancana; baya; bhaya; kleSa; laya; marakarma; upadrawa; upasarga;
utpata; wipati ; wipatti; - air (banjir dsb) loyabhaya; besar - ma
hapataka.; - terbesar paramopadrawa
benci a wairngya; wimuha; wiragya
benda n wastu; - an gkasa nak~atra; - berbarga bharal)a;
(ke)duniawi(an) wi~aya; - lahjr(iah) wahyawastu; - labir(iah)/
jasmani(ah) wabyaka; - persembahanlbadiah upahara; - tembus
cahaya tarangtang; segaJa maeam - sarwabhaI)$; benda-benda an
tariksa dyuti; jyotis; benda-benda berbarga rnjabharal)3; benda-bends
labir(iah) wahyawastu
bendahara n taJ}$; perbedabaraan ko~; kosa; - babasa koSa
bendera n dhwaja; doja;jululc:-jululc:; layu-Iayu; laywa-Iaywan (/cds layu); pailji;
pataka; tengeran; tengran; tunggul; wasana; - bergambar kera (ben
dera Arjuna) wanaradhwaja; - kedl ubar-abir; - (panji-panji , war
ular, yg mengandung lambang, dipakai untuk upacara perkawinan)
(h)ulat-(h)ulat; wulat-wulat; - putib walantaga
bendung v. bendungan n setu; tambak; tamreng; bangunan - setu bandha
bengal a (kurang ajar) wangal
bengis a (a)wengis; karkaSa; krora; kriira; sarodra; wengis
bengkayang a lcaw~ (/cds wekar)
bengkel n (ruang kerja, lolcakarya, terutama utk membuat alat-alat musik
gamelan) tikasan (/cds tikas)
bengkok a wilut; bengkok-bengkok wilutan
benih (tanaman) n bija; wlja; wiji; winih; tidak berbenih nirwlja
bening a awa; lilang; maho; malilang; mawii; puta; trang; wening; sangat
, ausuddha
benteng n durga; ku~ - besar kutawara
bentuk n 8kara; 3Iqti; bandha; bhawa; imba; k~kts; lwir, m; wandha; wa
nglDl; - asli pralqti; - yg tak terbayangkan acintyarUpa; berbenluk
tidak baik ~eta
berltur v tatap
bentus v. berbentusan awantusan (/cds wantus)
berahfn raga; penuh - sariiga
beranda n tepas
berang a luluy; meua; wengis
berani a agal; anggak.8ra; darpa; dhairya; dhlra; sadarpa; segut;.. swn$ut;
siiramanta; wangal; warn; wibaSa; wigatabhaya; wikrama; wira; wirya;
wlryaman&a;- sekali Juluy; amat - mahapragalba; sanga.l- ati.§iira;
~; darpi&a; dhlratara; lqtawiiya; mahaprawira; mahiwirya; siiratara;
suwira; wiratara; (terlalu) -pragalba; pemberani siira~ kebera
nian kawikraman; kawiryan; par3krama; wlra; wlrya
beras n b(~)ras; tandula; w~s; wwas; - bertih wel(e)tih; w~tih
berat (ki berharga) i a (a)wecat; (a)wrac, bara; bhara; bwat; gaunrawa; gorawa;
2 n (bunyi silabel panjang) guru (Iowan: laghu = silabel ringan at
pendek); tibra; tiwra; wrat; wwat; sangal- atibhara; tidak - tambara;
tambhara
beri v sung; weh; wehweh; - tabu warah; memberi asung; - (bantuan)
prada; - badiahamahugi (kds pahugi); - kesan kurang baik alpa<Jr$ya;
- petunjuk/nasihat umudhahani;- lumpangan anapita; diberi
bau - bauan binaSita; - hadiab pinahugi; - penjelasan wyatcreta;
memberi(kan) (mempersernbahkan, menyampaikan) sumungaken;
{m)awat; diberikan sinungaken; pemberi d8yaka; -api agnida; -bidup
pril)adira; -makanan annactata; pember ian bhadrinugraha; pamabogi;
pasWlg; paweb; p.mdaoa; swa~ upabara; -air samadina; -bel
harga km tugas waradbarmad8na; -(dana dsb) witara.Qa; -demi per
sababatan maitrld&ia; ffietnd8na;-yg berbarga wlridhlka; - j (derma
dsb) ~y8kari; p~yakiuma; - Juar biasa paramawara; -rata-rata
madyamad3na; -tertinggl par8ffianugrnha; -terunggul otWnad8na
beri tabu v. diberi tabu wy8kreta; winyaJaeta; diberDabukan ginupi; pem
beritabuan ak(h)yiina; bodhana; wangsit; wasit; wodhana
beringas a hora; kriira
beringio (Ficus benjamina) n agrodha; bh~qira; (pohon) bodhi; buddhi;
groqa; gurda; mandira; nyagrodha; wadira; W3Qqira; waringin; wa!1l;
wodi; wudi; jn - (ficus) wunut
berita n MeSa; warta; waratta; wrctta; - lain wreuantara; pemberitaan pra
wacana
berkah n iSlrw8da; astungkfua; manggala; manggalya
berkas n un'ting; - padi Lenah; - rumput wiranastambha
berkat n mllI!.ggala; praJ]awa; swllh3nta; wastu;.diberkati dlk~ta; inabhiman·
Ira; saSri; pemberkatan abhimanlra(l)a); dik~; (alat upaeara) -pali·pali
berlian suctIpta; - terindab aniwaryaSuddha
bersih akalm~?; alilang; maho; malilang; nirIDcula; ninffijana; ninnala; pra
sanna; radio; resik; suddha; sukla; wetih; wimala; wisuddha; sangat
atis'uddha; atipiita; atiwimala; manapawitra; parisuddha; suninnala;
membersihk an diri (m)aradin; dibersihkan (dimusnahkan)
pina(ha)radin(an); beodakoya - paharadin; pembersiban Soca; keber
sihan lilang; wiSuddha
bersin v wah in
beruang (Ursus mala janus) bnJ n baluka; bhalluka; rek~
beruk n (jn kera) weruk; wruk
berungut v. memberungut awiengat-wr~ngut (kds wr~ngaL.wrengut); awn~
ngul (kds wrengul); wrengut
besan (orang lua menantu ) n waran~
besar n bahula; halimpung; maha; niilla; udara; uuangga; wipula; - (me
nakutkan) wika!3; -sekali (lubuh. badan)awuger (kds wuger); awegah;
awugah (kds wegah; wugah); lebih - adhika; luar biasa - nya wika
!oLka~; orang - mahapuru~ sangat - apada; aLyantabhiira; saogat
(hebalII lubuhlbadan)awugah (kds wugah); pembesar andyan; handyan;
. alca" , tha" th'" .ken; kry. an; namraLI; nay ; sr~!3; sre~. ; sre~ . 1; sr~J.i; - para pen
deta wipraga; kebesaran mahiman; wibhawa; wibhuti; - jiwa mahaunya
besi n asi; ayah; ayas; loha; urn; wasi; wesi; -berani w~siwarani; (dibuat dr)
-ayomaya
betis n wentis; wetis
betul a. kebetulan katuwon (kds tuwu); tija bhagya; yata'hha; yathfuha
biadab a wegig
biak v. berbiak v wroodhi
biar p lumbar; dibiarkan inumbar; biarpun sadenya; yadyapin
biara n aSi-ama; bihara; lruti; mandala; pamanguywan; wihara; wihante'n; - (di
huum) tapowana; -'(tempst para biku, pendeta, dsb) kabikuan; kawi
kwan; - (utk biarawatilwanita) pengubanan (kds uban, ubwan)
biarawan n janggan; kayop; manguyu; tapodhara; tyaga; tyagi(n); walkalT;
wiku; - (yg masih d/ tara! percobaan) upasaka
biarawati n kili; walkalT; wiku; - (terutama yg masih muda) uban; uban
uban; ubwan; - tua dan mulia wreddhamu~<!l _
biasa p. terbiasa tahu; kebiasaan abhyasa; sila; swadha; sila; - tetap sa
ctabhyasa; menjadi - upahita
biawak (Varanus) bnt n ruti; wayawak:
bibi n penan
bibir n lambay; lambe; o~VUl
bibit n wiji
bicara n ucapan; v ueap; wadana; wag; wruc; wfu}i; wieara; banyak - jewah;
lberbicara waca; wadya; - dl bati unad(h)ika; - kasar wiikcala; wrucea
pala; - manis priyambada; priyamwada; saling - sapocapan; membica
rakan ulih-ulih; dibicarakan ginupi (kds gupi); wacaka; wicarita; apa yg
- ulih-ulihan; pembicara wakta; waktar; waktrii; pembicaraan pangu
eapan; wicara
bidadara n (t)apsara; widadara; widyadhara
bidadari n amarakillninl; amarawadhu; apsantun; apsara; apsarawadhu; apsan;
(t)apsara; (t)apsari; suradhita; sutanggani; sutapsari; widadari;. wi
dyadhari; wiwudhftnggan~; - pilihan (elok, molek, dsb) warSpsari;
. putri kahyangan wiwudhftnggana; spt - surapsantulya
bidang n. - tanah angSa; - (It dada) awiqang; - kegiatanlkekuasaan
wi~ya
bidik v.membidik angayat
biduan n. - gita pujian magadha
biduanda n malandang (kds landang)
bijak a waged; widagdha; widigdha; wrddha; - (dl eDam ilmu kerohanian)
~qabhijnadh8raka; orang - nltiman; sangat - nltijna; kebijakan
winayaka
bijaksana a buddhimIm; dhairy~ krtawiweka; nayawit; pragiww; prajna;
susandhi; wieaksana; wijna; 'wisesajna; wiweka; wiwekl; wredah;
wrectdha; (orang)·~ Dltimiin; maharddhika; sangat - malUiprajil~ ni
tijn~ s~~ suprajna; wibudha; wiwudha; seorang - dan mulialterke
muka wroodhapuru~; kebijaksanaan ajfiama; kawicaksanan; kawiwe
kan; medha; naya; pm:tqitatwa; wijnana; winayaka; - dan upaya
nayopaya,-tertiogginayottuna;Utt2mnanaya
bijan (Sesamwn indicum) tb n tila; - hitam ~atila
biji n tila; wija; wiji; - kemaluan wre~; - mata indra; tm'aka; udban
biku n bhiksu; biku; wileu; - tegub hati bhiksuwratin; wikubrati
bila p opwan; yadiyan; yadyan
bilah n waja; wilah; - bambu (utk ditulisi) welah; wilah; (utk pagar) wilah
bilang v wilang; tak terbilang banyaknya amanu~parimita; bilangan pari
mana; sangkya; wilangan
biliun num aksohinT -
Bima (sbg per;apa di Nawaruci) n AngkusaprfuJa
bimbang a alang; dom; walang; wawang; wicikitsa; wikalpa(ka); kebim
bangan wicikitsa _
bimbing v tuntun; bimbingan praniti; winaya; - bijaksana nayaprawrtti;
mempunyai - nay~wena; berbimbingan alUnlunan '
- - "
binasa a bhagna; bhasmi; bhidura;jharjharikrta;jirna; ksaya; laya; lebur; mara;
palis; p~in}a; pranal!~ roha; tum pur; win~; wis~a; membina
sakan rumoha; pembioasaan riairiti; nairrti; nana; na~t,a; neriti; nir[ti
binatang n paSu; tiryak; tiryak-prfu;1i; triyak; - (berkuku belab, berkaki
empat, liar, buruan) mrega; - bertanduk wi~lJi; - buas krawyada;
sattwakhara; - buruan mrga; - kendaraan (kuda, unla, dsb) wahana;
upacira; - rendah alpapaSu; - tarik (kendaraan beroda) wahya;
tarikllunggangan w8ha(na); - ternak watsya; - ternak besar ma
birtaS'u; - ternak keeil ksudrapaSu; semua - sarwamrga
bincang v. perbincangan wic~ ,
bingkai n wangku
Ibingung a wcula; byamoha; gl8na; kaIepyan (kds lepi); kamitinggenesen; lepi;
moha; moruta; mulinga; (m)ungeng; nirwis'uddha; pargata; railca; ting
genesen; wagugen; (/cds wagug); wicitta; wikalpa(ka); wimohita; wipari
ta; wirangrong; wirangrwang; wismaya; wiswaya; (w)ulangun; wyaIcula;
wyamoha; - hatinya mohacina; membingungkan mohana;
kebingungan wimoha; wyamohana; wyamohita
bini n bini; yugala; wini; - haji wini haji; wini nareswara
bintang n an~Lra; lin tang; naqaLra; tara; taragaJ;la; taraka; tarangga;
t(i)ranggana; wintang; - beralib handam; wintang anolar; - Bimasakti
chayapatha; wintang wuwu; - sayarah fumgraha; - siarah Mustari (=
Jupiter) W!'haspati; gugus - naksatra; berbintang lima pancatara; per
bintangan yoga •
bintik n l8leaeh; tilaka
biri-biri bnt n. - jantan Minda
birabi a mada
b" od" gk"
,.. n . ......;.. r a sen er
biru 1 a (warna biru) pahul; -lazuardi rajawarta (prawala);--nila nila;- tua
nllangsuka; sY&ma; - loa dan me~ab nilalO'hita; 2 biru-biru (pakaian)
wiru-wiru (/cds wiru)
bisa (racun) n bisa; mandi; upas; wi~a; wisya; - menya la wisabahni; w~gni;
A • '. ~. "
wi~ala; berbisa gaib widyawi~
bisik v gu'iiep; berbisik-bisik abibisik; (a)wisik-wisik; (a)wiwisik; magunepan
(kds gunep); dibisik-bisikkan pinagunep-gunepan
bisu a. (mem)bisu mona; moni; muna
bisul n (wu)wudun; wudhun
blekok bnt n weluwok
bobot n bhara; wrat
bocab bala; raray; situ; willa; waIaka; wruaputra
bocor v. kebocoran katuruhan
bodob a du~prajfia; jaqa; muq(h)a; waIabuddhi; wibuddhi; wiparita; sangat-.:
mahamoha; - amat! (kala mahan) wimudha!
bohong a dora; mithya; mrsodita; waDci; berbohong alir;ok
bola n rindi; singgi; - bumi prthiwTmandala; - kecil bindu; windu; (sasaran
pa~~h) ul)Qi ' •
bolak-balik v (tidak dapat tidur. dsb) mosil; - mengambil (membawa)
anguncal; angunjal
bolong a. bolongan n panglak
. bongkok, bungkuk a wungkuk
bongkol n sungkul
boreb n anggaraga; jenu; mal}qaga; modakaJ}<!a; sambara; w~(?); wida;
lurap (dr daun kayu manis dan bawang) wangwang
bosan a (a)warsih; -Ikeengganan (bidup) (ka)wruragya(n)
botak a len gar; nisroma
botoJ n pucung
brahmana n bmhmalJa; dwijati; - agung wipreSwara; - tua dan mulia
wreddhabrihmaJ,la; - utamalterkemuka wiprngra; wiprawara; anak
wipraja; wipratanaya; wiprntmaja
buah tb n kalayu(nama jenis buah); phala; sale(na'ma jenis buah); woh; wwah;
- dada nistana; - dada wan ita nuroja; stana; ~~; uroja; - dan
makanan Jain phalabhoga; - (dr) pohon taruphala; - kapas kawung;
- Jahiriab wahyaphala; - mulut (yg tidak baik) lokaprawada; lokya
prawada; - pelir (scrotum) wungsilan (/cds wungsil); - pobon wrek~
phala; - semangka (Citrullus vulgaris) tarambuja; berbuah vawwah;
(m)aphala; (m)awoh; tidak - wiphala ; buah-buahan wowohan; wwah
an; wwawwahan
buai Y yun
buang Y. dibuang ~paken (/cds ~pa)
buas a awurangutan (/cds wurangutan); khara; khora; k:rwa; matta; sarodra;
sangat - atirota
buat Y yasa; berbuat uJah; - jahatlburuk a~a; apakrama; - salah
mithyaprawrtt:i; - sesuatu pertama kali (a)mungari; awungaran; -yoga
ayoga; membuat. - perjanjian kr~tobhaya; - subur apyayana; apya
yani; dibuat - dr bunga puspamaya; - dr permata/berlian/ manikam
amaratimaya; terbuat dr intanlmanikam maQimaya; perbuatan bya
para; anusJ-lJana; deya; kanna; laama; kriya; 1qtya; ~; samarambha;
swotpadaka; - (perbUIJtan sendiri) wah; widhi; wreni; wyapara; segala
sarwabyapara; - anak kecil watak3ra; - baik dhanna; Idrti; kuSalakanna;
pangupak3ra; subhakarya; sulqta; suJqtakarma; upak:3ra; yuktikreta;
~tya; - benar suddhakanna; - berfaedah d.barmalOrti; - curang
nilqt.i; - dosa p8pakanna; papakrama; - ganas rodrakanna; - jahat
du~lqta; - laki-Iaki narya; - larangao wiruddhakrama; - lubur/mulia
mahanuraga; - menyainar wyiijakanna; - salah apakaraJ;la; - salah
(khilar, keliru) wiparitaJairya; wiparltakriya; - sangat utama dhanna
karyadhika; - sesuai dengan ajaran dharma dhannakriya; - sud kri
yoowaya; - terpuji kirti; - utama pnlyogakriya; - yg berfaedah prakIrti;
- yg menyenangkan raiijana; - yg sangat utama dhannakary'adhika;
yg tepat (baik dsb) yogyak8rya
buaya bnJ n buhaya; gr8ha; jalahastin; uwaya; wuhaya
bubar Y ICbar; luwar
belat (perangkap ikan) n wuwu
bubu n wuwti
bubuDg n. bubungan (rumah) wuwung(an)
bubut (Centropus benga/ensis) bnt n wulbut
Buda. - awam (/awan bh~u) upasaka
budak n. perbudakan panunggwan (/cds tunggu)
budi n buddhi; cetana; manasa; pangawruh (/cds wruh); - baik (saleh dsb)
buddhi kUSala; - luhur mahabodhi; - saleh dhannacitta; - yg sem
purna wisambodhi; berbudi pUQyaman; - baik prasannabuddhi;
subhaSila; - buruk durS'ilagati; - halus adhyabnika; jatmika; - lepas
wrMdhabuddhi; - lubur mahabodhi; mahiirddhika; - luhur/mulia sa
dhu; - matang wreddhacitta; - sentosa (sabar, dsb ) Santacitta;
sempurna wisambodhi; - tinggi prasatya
budiman n 8disajjana; irryaguqa; joani; pm:tyamanta; p~yaw8n; sidhu;
(dan ilmuwan) sidhu~
buduk (pen}akil) n wuqug
buihn wereh
bujang n. bujangan (llcJpr) wujang-wujang
bujangga n kawi; mah3rddhika; rakawi
bujuk n rebu; wujuk; wuluh; membujuk arebu; rumebu-re'bu; wojuk; mem
bujuk-bujuk angupuk.-upuk; membujuk-bujuki amujuk-mujuki; di
bujuk (dilipur) winuluhan;winuluran (kds wulur?); bujukan icuk; pra
panea; wawangbyan; wawangyan
bujur n. - sangkar pasagi
-., ,/
buka v lukar; we4ar; wenga; membuka ame¢rr; - (pakaian) lwn~;
tanahlbutan dsb untuk poodok/dusun (m)anaruka; dibuka winedar;
terbuka kaw~ menga; (a)weQar; wenga; - lebar myata; wyata;
(tutupnya) ongkab
bukanp !aha
bukit n gumuk; gunung; hunur; sikariJ)i; unur; wukir; wukir anak; setinggil
sebesar - sawukir, tiruan - wukiran; wukir-(w)ukiran
bukti n byakta; eihna; eiri; yakti; (w)yakti; - kuatJtepercaya ra~itapratyaya;
tanpa - nispramana
lbuku n pustaka; - bimbingao/pedoman cinta asmara madanatantra;
masakan siipakaSastra; - (pel)ajaran weda wedasastra; - yg baik
susastra; dibukukan pinustaka
2buku n. -fruas (bambu. dsb) wuku
bulan n bindu; eandra; candrama; eandramas; himarasmi; indu; induma; kar
tika; kirar.la; labuh; mrgaJancana; niSakara; Sasaeihna; SaSadhara; saiadha
I'3IJa; §aSaIancana; SaSangka; SaSi; sit.akara; shangs'u; Sitaraimi; soma;
wulan; (1112 tahun) lek; misa; w1llan; - bersinar tumambwang; - dan
matabari candr3ditya; can~a; - ke-l Srawal)a (Juli-Agustu§);
ke-2 Bh3dra; Bbadrawada (Agustus-September); - ke-3 Asuji (Skr
Aswinah. Aswayujah) (September-Oktober); - ke-4 Karttika (Oktober
November); - ke-5 MMgasi{a(h); MargaS~ (November-Desember);
- ke-6 Pau~; P~ya (Desember-Januari); -ke-7 Magha (Januari
Februari); - ke-8 Pbhlguna (Februari-Maret); - ke-9 Caitra; Cetra
(Maret-April); - ke-IO Waisruma; Wesruma (April-Mei); - ke-U Jyes
~ (Mei-J uni); - ke-l2 ~dah (Juni-J uli); - musim semi wasantamasa;
- panglong ~I!a~; - paro terang jyautsna; jyotsna; - (pembuat
malam) niS8kara; - perbani jyotsna; jyautsna; sukJap~; - pertama
prathamamasa; - purnama purindu; plin)ama; (wa/ctu) - purnarna
pim}amakrua; - sabit (lambang dl agama Siwa: hidup) ardhacandraIna;
- (satelit) wulan; - timbu1 tambwang; keturunan - somawangSa;
lingkaranlbundaran - SaSangkawimba; paro - yg gelap ~l)3pak~;
piringan - eandrawimba; sinar - sasikIral)a; spt - amulan;
23
(m)awuJan; wuJan-wuJan; wulana; terbitnya - candrodaya; candrawila
sita
bular a. - mata buler
bulat a awehi; bhartula; bunter; bulatan welu; - (bulan, matabari) bimba;
wimba; - kecil bindu; windu
buHr n wulih; bulir (padi. gandwn. dsb) iuyan; sebulir (sebatang. setanglcai)
sawulih
bulu n ajina; lahuyang; wulu; - domba kambala; -~ - mata hKkp; -I
rambut (tubuh) wolu; - roma puhun wulu; roma; wulu; wulu puhun;
berbulu lomas..; wulun
bulub tb n wangSa; wenu; wirada; woluh
bumbung (bambu, uJlc mengambil air, nira enau. dsb) n bungbung; kele;
wungbung; wungwuog
bumi n aQQa; aQ4abhumi; ~$maJ)~; aJ)(japada; (a)sundharl; swani; basun
dhara; basundhari; bhUloka; bhiimi; bhiirloka; buwa1i; dharani; jagat;
janaloka; ksiti; ksoni; lemah; madhyapada; mahl; martyalaya; mar
tyaloka; martyapada; medini; parthiwi; p8IaJa; pataIa; pretbiwi; ras3taIa;
rat; siti; swamartya; wasudhll; wasundari; wasundhara; wasundhaii;
dan angkasa bhiirbhuwah; bbuwanantaraIa; -, udara, dan langit
bhlirbhuwahswah; (bulatan) - aJ)Qabhuwana; bhuwanfuJc;Ia; (dasar)
bhiitala; mahltala; permukaan - ~ititala; selurub - bhuwa~~ pre
thiwim~
bundar a bunter; bundaran (bulan, matahan) bimba; wirnba
bunga n Id anggana; ~tanaka; janggit; kambang; kamwang; kern bang;
karangbali; kusuma; kusumasari; rnalini; parumten; palawa; pallawa;
phalita; phalya; pu~pa; p~anidra; pu~ita; puya; rajasa; santanika; se
kar; senting; sumpang; wari; wonga; wunga; - beracun wi~pu$pa;
dewa-dewi surakusuma; - di dl pemujaan anggaJ)a ning pahoman;
gambir wiraga; - (biasan) sanggul sekar suhun; - butan wanakusu
rna; - kabyangan surakusuma; -malini segarlbaru nawamalini;
matabari kanigara; -mekar wikasitakusuma; - melati rnhlati; wifllga;
wiragasan; -melur menur; wiriigasari; ~ pisang tud; .......:rampai
kusumawicitra;-teleng (Clilorea te17llllea) wonga/wunga teleng;
teratai merab padma; - tilaka pd musim semi basantatilaka; wasan
tatilaka; - tunjung biru kuwalayakusuma; nllotpalasari; - uang MiSra;
wrOOdhi; - nang pinjaman yg barus dibayar setiap bulan/tabun
menurut perjanjian kW.awroodhi; -waru (Hibiscus tileaceus) wunga
waru; - wora-wari wunga wari; - yg jay8 wijayakusuma; karangan
- seidlr taji; memakai -rnasekar; rangkaian - maIya; segala macam
- sarwakusuma; seke.lompok - manjarl; sekumpulan
p~asalicaya; berbunga asetar; phalita; pu~ita; sumekar; wikasita; -
Oebat) maphalita; - mekar wikasitakusuma
bungkab n lo~
bungkal n. - tanah singgi; bungkalan batulkarang lungka
bungkuk a tun(ng)kul; si - wwal; membungkuk lumpu; - ·bungkuk
(m)angUJ)Quk-UlJ4uk
bungkus n wungkus; dibungkus winingkis (kds wingkis)
bunglon n bulwan; 1qk.al8sa; wulwan; wulyan; wunglon; wunglwan
bungsu a pamuruju; wungsu; wuragil; wuruju; (anak) - pamuragil
bungur (lAgerstroemia reginae) tb n wungu
buni (Antidesma bwtias) tb n wuni
buntu v (tersumbal) wunlU
bunuh v wunuh; membunuh wiidha; binatang dibunuh untuk kurban
wunuhan; pembunuh ghataka; wil<1ha; pembunullan badha; wadha;
terbunuh wadha
bunyi n abha; arawa; dhw3ni; kryang; nada; Sabda; uni; (w)uni; - kecapi
wiJ)1lrawa; - tetesan (air) windunacta; bunyi.bunyian gamara; tala;
tiunara; alat - Monda; berbunyi arawa; maSabda; - merdu madhuswara
buru. v ;berburu D1!gawasa; terburu-buru kataragal (kds taragal); pemburu
kiritta; lubdhaka; Sawara; tuha buru; perburuan mrgaya; buruan mrega
buruh' n witadesa; - asing wi'tadda .
buruk a abita; anarya; aSubha
buruog n aganilaya; 3kas8cara; ~gami; bingla; ha4awa; kaga; kalangkya;
khaga; khecara; laru; larwan; manuk; nganga; p~i; ~in; patangga;
patatri; ~dha; saklmi; saragi; wihaga; wihagani; wihanggama; wyomalca
gati; - air manol; masii (/cds asu); - belibis_ w~ - besar maha
~i; - biro tua (merak) may'Ura; merak; nila~i; - dara karawa;
kaQawa; - elang (Falco pondicerianus) syena; ulung; ulung-ulung;
elang yg besar bahak; - engkuk tokila; - gagak nila~i; -bantu
kuwung; ulUka; - hitam (gagak) nTIa~; - kedasih betina ~
~; taQahasih; taQarsa; ta$sih; - layang-layang gurundaya; -Iayang
layang/walet (Hirundo esculenta) ..erik; - malam hari kukuti;
merak kuwong; mayora; nlIapak$i; satapattra; - merak gembira malta
mayiIra; - pelatuk kuyalca; -puyuh wartaka; - puyuh muda warta
kapota; - (si) kedidi krOnca; kraunca; - tiung wihung; - walet dadali;
raja - (=garuda) wihanggamapati
busa n wereh; wuruh
busuk a kleda; - (lelur) wUkan; (menjadi) - awUk
busur n capa; capadafJQa; capayasti; dhanu; lcimnuka; langkap; laras; sarga
capa; - kapuk/kapas (utk membersihkannya) wusu
bula a andha; andhawibhuta; samcha; wuta; wuta wiwuta; - hurur apa~;
n~; - sejak lahir jatyandha; orang - s3pa~; membuta tuli muta
butir n litlit; tila; wwah; - (beras kuning dsb) dan bau-bauan harum
w1jagandhaksa~; - hujan (es) wwah ing jawuh; - (padi-padiall) sasya
bu tua n uwa
buyung n dyun; - emas bhrangga; bhptgga; b~ggara
buyut n anggas; puyut
c
cabang n langge; pang; ranggah; w; srumii; bercabang ranggah; --cabang
Jumange; pencabangan pasampangan (mungkin: pasimpangan?)
cabik a. - - cabik paracal
cabut v. pencabutan nyawa p~praharaJ}a
cacat a. bhinna; cantri; chedya; mala; taIeleh; Una; iinika; wada; wigul}a;
wilcilra; - anggotalbadan wikala; - badan tapas; wikala - bentuknya
wisIcreta (Skr wOO-eta); - indera wikalendriya; - kaki (kaki lengkung
dsb) wangkang; - (tanpa sifat-sirat baik) wigupa; orang - badan
krpana; tak ada -nya tamala; tanpa - anindita
caci n. - maki paraninda; w3da; mencaci anguwel (/cds uwel); cacian taIjana
cacing n ld!8; kremi; krimi
cadar n ringring; tawing
cadas n rejeng; sungil; wungkal
cabaya n awa. awa, mawa; bhanu; bhra; bimba; cadudasa; dilah; dlpla; dyota;
ghreni; jwaIa; jyoti; k3nti; ketu; kira.r}a; lurak; mawa; pajyut; prabha;
pradJpa; prasanna; pratlipa; pUla; raSmi; ruci; sOng; sukla; tambwang; leja;
wimba; -bening suklaprabha;-bulan candralciinti; indurasmi; jyo~J1a;
jyo~~a; sasiraSmj; - gemilang sudipta; - kasih ananggadlpa;
kepablawanan wiryateja; - matahari rawiprabha; rawiraSmi; rawiteja;
- permata ma~iprabha; - tak bercela anindyaleja; (hiasan)
dlpamala; seribu - sahasrabh~mu; spt - bulan jyo~J)rucirra; (spt)
matahari siiryakiral)a; bercahaya diIah; dumiIah; kakuhungan (/cds ku
hung); prasanna; prodbhiitakirar.ta; Srisampanna; suba; subha; sumrldan
ta; swela; ujwa1a; ujwalita; - menyala-nyala ujwalaprabha; - sendiri
swam; sw~; - tajam/panas (su)~l}aprabha; sangat - alidipta; ali
maya; alipralcisa; Sriyamaya; serba - sarwabhaswara; tak - tunara.smi;
asukla; bercabaya-cabaya angabar-abar; bhaswara; mangabaran; sak3n
ti; sateja
cair drawa; cairan unggul (sangat baik) ad(h)idrawa
cakap a apta; kUSala; suSrama; waged; - (tampan) bagus; wagus; percakap
an bawarasa; pocapan; ujar; kecakapan gtn:\a; kawagedan; upadhi: upadi
cakar n taluk(i)
cakra(m) n. matabari siiryawimba
cakrawala n digmaI)~
cajon n pacang
cambuk n pecut; pralOda; cambukan taqana ,., .f,
'
campaka n jalaprang
,.,
campur mma; rames; ramOs; wor; bercampur amor; awOl'; umor; - aduk
awut; - dng (II suara) wiJcel;mencampur'IDl~es, ;percampuran/
pembauran kasta waIl)asaqlhara; wan}asanghara; w~ang~Jke
campuran upadhi; upadi; campuran. misi:a~ modaka; - kasta warna
saf!1hara; w~asanghara; waIl)asangkata , ', . ;: . o.
canang n jayagh3{l~; jayagh3I)~i; kaJaha; mongmong;, tala; wijayagtJ~ta
canda n kacah; siwo; bercanda kumacah; laleda; . (m)asiwo; diajak .... siniwo
candi n cailya; - pemujaan dharma; -/tanah untuk pendeta/resi beraga
ma Siwa atau Buddha dharma lepas; - utk keluarga bangsawan
dharma haji; dharmasima
candrasangkala n rupacandra
candu n. kecanduan tidur wllk turn
cangkul n prekul; wangkyul
cantik a aharja; arja; (jahayu; kalyaQa; laleh; lalita; listu; listu hayu; liluhajong;
liluhayu; rahayu; rasya; riipinl; sobha; suba; subha; sundaJ"a; sura'smi;
sus'rama; - Manis ~adhura; ~ggara; - sekali suramya; sangat
atisundara; maiiarupiI)i; tercantik wara; kecantikan kanti; langen; lango;
kalangwan; madhurya
cap n saiicaka
capai v. mencapai Jabdha; - pengekangan diri yg tertinggi paramaSantika;
sudah - tujuannya labdhaprayojana; dicapai siddha; dapat - gamya;
tercapai apta; bawata; bawati; bhawali; siddha; - (d/ tugasnya) labdha
karya; - maksudnya siddhasadhya; - tujuannya labdhakarya; labdha
karyas8dhaya; labdhas8dhya; - yg dicari labdhagati
capung bnt n kiiijing; wilala(n)
cara n carya; gamana; inggita; krama; marga; nyaya; pada; padartha; upaya;
yiina; - bertindak medha; - beryoga yogakrama; yogamarga;
bidup brata; dhanna; krama; marga; palupuy; wrelli; - kerja medha;
yg baik ~itak:rama
cari v luruh; ruru; wulik; - jejak ruruh; mencari arum; mulik; wulik;
bantuan ~; tempat - (sesuatu) pamulikan; dicari kaluruh; ben
o dakoya _ jejak.!'ya ruruhen; mencari-cari (u)mulisak:; (mata) pencari
an wiirtt3; u~iwa(na)
• '. _N. · _
cat n. - bitam silanjana; - merab kalyaga
cawan n wawan
cawat koplna: kauplna
cehol a bamana; cabwal; wamana; wei; wujil; wwal; wijel; si - wwal
cedera n wikara
cegab v sayut; mencegab manayuti; dicegah sinayutan; pencegah wailamba;
wetemba; (usaba) pencegaban pasayut
centan a laghawa
cekeok wiwilda; bereekcok awiwada; pereekcokan wilda; wirodha
eela n duryaSa; j~; upaw8da: wOOa; waqa; tanpa - ~ tiada -nya
salisii; meoeela ninda; tereela nindita; tucc(h)a; keadaao sangat
tucita; tidak. - anindita; celaan apawiida (kds wada); tutuh; (penempelak
an)up~
celab n pUJa; randhra; (sela. renggang. belah) sangka~; sela; t!la; wila;
bumi mah1randhm
celaka n. - Uahanam dsb) naraka; keeelakaan apaddhanna; baya; bhaya;
kopadrawan; mandabh3gya; marakarma; upadrawa; wipa(t)ti
celana n tancingan
celeng n bag<r. bawi; war3ha; wok; wuk
eelup n. juru - apam&Je'l; mencelup biru (kain dsb) ke dl nila amede't
eemar a malina
cemburu a Satya
cemerlang a sweta
eemar a acolcsa; diisana; kardarna; kecemaran klesa. .'
cemas (tidl.llc lenteram hati) a (m)osah (kds usah); pari~ta; ~~; tidak
nirsangiaya; Waflcak; (ke)cemas(an) ~ta: ~J.i; santriisa
cemburu a asuya; ~ya; Salya; bebas dr rasa - (iri, denglci. dsb) wimatsarit
wa
cemerlang a arjuna; gumawang (/cds gawang); jwalita; mulyar; - (bercahaya
sangat terang) mulyar
cemooh n. cemooban upaluisa
cendekiawan n bhujangga; mahajana; m~ana; PaJ}Qita; paraga; sastrawit
cenderung a. kecenderungan katiling; tiling
cengang a. tercengang kamatenggengen; kamitenggingen; kapitinggeng;
kawongan (/cds wong); kawulangun; (m)(a)tegeg; (w)ulangun; terce
ngang-cengang amengen-mengen (/cds wengen?)
cengkih tb n. pohon - (Eugenia aromatica) Iawangga
cepat a caliring; druIa; gaSca; qana; Iaghu; pragata;suprura; wen; tosen;
trigaiica; tuma; tumi; uddhata; upa.,er; usen; usOn; wega; (mengerjaJcan
seSualll) wicyat; - dan lambat drutawilambita; - spt angin bayuwega;
~ ~ • v
(dng) - sawega;sanpt-osen-usen; p~gatra; usen-usen; kecepatan
angin pawanagati.
cerai v. perceraian parad3ra; wiprayoga
cerana n caparu; pawohan; pawwahan (/cds woh, wwah); wawan
cerca n. cercaan aIaoSa; tutuh .
cerdas a jiiaru; laghawa; pragiwaka; pragwiwaka; prajna;kecerdasan cetana;
kaprajoan; - pikir medha
cerdik a waged; - pandai mah3rddhika; S3straparaga; kecerdikan kawaged
an
cerita n ak(h)yana; carita; kaq<ta
ceritera ayana; kalha; kat.h3knya; kalhana; khaQda; Ichyayiki; pradata; priilqta;
sangkalhii; tantya; tattwacarita; wilkya; waq1ana; warta; wretta; ~-
bagian, - pendek upakatha; -kuna awasana; usaha; usana; - nyata/
inti tattwakalhana; - pendek aJchyayik3; - Wisnu Wis.rJuw~ana;
zaman dulu purwacarita; usanaparwa; (bagi.an) - ~ khaJ}~
(bagian) -perang yudd~qa; berceritera angutara (/cds utara); pra
data; - kebobonganwadul-wadul(an); wawadulan; diceritakan wiirsita;
telah - warTlita; marilah kita ceritakan (tt) kawuwusa(n), kawuwusana;
wuwusen
cermat a apramada; nitya; tegep; tuhagana; - (palUl, (se) laya/c, (-nya)
-~ w, .
senonoh) nepnep
cermin n darpana; pahesan tfmpa
cerpelai bnt (musang) n nakulii
ceruk n kupa; pu\<!; siluk; -/keluk (pantai) teluk; - (leJaUc, lubang, relung yg
masuk ke dinding, lembok, lanah, dsb) wiwara; berada di - amiluki
cetak n. cetakan saiicaka
lcicit n (silsilah ke bawah) buyut, puyut, wuyut, yuyut
2cicit n. mencicit (bunyi kerela perang berja/an) ~g-~ng grit
cincin n anggullyaka; kaIpika; karah; kUI!c;JaIa; murit; pasada; prasada; seseran;
simsim; memakai -, bercincin masimsim
clnta a anangga; asm; atanu; dama; hamun; kandarpa; lulut; madana; manasija;
manmatha; pradyumna; prema; smara; srnggara; surata; suratasuka; lon;
~ tun; turida; wi~ya; - kasib lcaruQya; wilasa; - kasib sesama
paramfirtha; jatuh - k3muka; katuridan; mabuk - kimamohita; sangat
- h~caya; dicintai orang janapriya; yg paling - priyatama; ter
clnta dasih; yg - kimli; yg -/tersayang w8nabha; waIabha; pencinta tua
(orang lua yg dilanda cinla) wreddhak3muka
ciprat v. menciprat multak (kds ultak)
cipta n. pencipta iidikarta.; Pencipta Widhi; ciptaan srsta; srsti; - sendiri
buddhiracana . . . . , .
ciri n I~ru:m; Iancana; ~; - utk mengenal panenger (kds lenger)
cium v ambung
coba v p~; mencoba mam~ percobaan pam~
cocok a pathya; samartha;.yath8rtha; yogya
cokmar n lori; musaIa; muSaIa
comberan n pacaryan
comel n. comelan tutuh
compang-camping a teres mnting
condong a rembang-rembang; kecondongan (kecenderungan) tiling; katiling
congkak a abhimina; garwila; kabhimanin; pomka
contoh n anum8na; darSana; ~~pama; lingga; palupi; palupuy; pangudarana;
- (yg harus dilirll) paniitan (kds tOt); pratiwimba; tempa-tempa;
tulad(an); ud3haraQa; udaraJ)a; upadaSta; upa~r.a; - (bentok, ukuran)
yg benar tepa-tepa; sbg - pangu~!aD
corak a (hasi/ banglUlilltlsusunan) rancana
cuci v waseh; wasuh; wisuh; tukang - walant6t; bercuci-cucian tangan
awajik-wajikan (kemudian menjadi wijik-wijikan. krama inggil Jw)
cucu n dauhitra; dohitra; pautra; potra; putu; cucunda rapulu; w~ka ni weka;
-Iald-Iaki dauhitra; duhitra
'cucur n . cucuran taritis; bagian di bawah - atap tare~pan (kds taretep)
2cucur (=cuka) n wrak
cukup (sedang, /umayan. memadai. lidak kekurangan) a s&!eng
cula (badak) n wisina
cumbu (kala-kala'manis IlIk membujuk) n. mencumbu angabhilca (kds ablllka)
curang apacara; jihma; paracidra; waflci; wegig
curat n. mencurat (cahaya. air. darah. dsb) muncar (luis uncar); - (ke luar)
multak, mulutak (luis wultak, wulutak)
curi v. mencuri mutil (kds util); pencuri cora
D
dada n jaja; wak~; wijang; buah - nisLana
dadak adv. mendadak icchanamara
dadu n cala; pasagi
daerah n angSa; asa; bhiJbhaga; dda; disa; imbang; ~tra; maI;lQ.ala(m); pada;
pradeSa; wanua; wanwa; wengka; wi~ya; - asing (lain) paradesa;
bergunung-gunung parwatabhumi ; - bumi bhUrm~qaIa; -hutan
wanadeSa; - Jawa Yawam3l)qa1a; -lain anyabhiimi; aparadeSa; digan
tara; param~<1a1a; war~tara; -pedalaman janapada; kunjadeSa;
pedusunan thaniwi~ya; - sebelah barat pascimadeSa; -selatan dak
~iJ}apatha; - sendiri swadeSa; - (takluklbawahan) an gsa; uddhara;
/tanah hulan wanabhumi; wanantara;- yg jauh diiradesa - (yg luas)
dawam; w~a; sekeliljng/seluruh - parimaJ}qaJa
dagang n wanta; berdagang asambyawahara; bal)ijakriya; baJ}yakriya;
Icrayawikraya; bekerja - masambyawahara; pekerjaan - walijakanna;
wilijakrama; perdagangan ba~ijakarma; ba\lijakriya; krayawikraya;
pedagang balikwata; bandaga; ban(d)yaga; b&;1ija; b3\lik; baQyaga;
b&;1yaja; puhawang; tampuhawang; tuha dagang; waisya; walija; waQig
jana; wal}ija(na); w~ik; wanikwata; weiya
daging n bapuh; mam~; mangsa; mangsaka; matsya; pasita; - kerbau limas;
- manusia nararnam~a; naramangsa; t(a)ramangsa
dagu n janggut
dahaga a welekang; welkang
dahak n slesma
32
33
dahan n awis; pang; saJca; - dan dedaunan aram; - kayu/pohon wre~
Siliui; - pohon w~
dahi n lalal.:!; rahi
dahsyat a iidbhuta; amanusa; apramfu}a; berawa; bhairawa; bherawa; bhTma;
bhinna; bh~a; ga(m)bhrra; ghara; karaIa; klitara; krornkara; k:ruraIcara;
paiicasya; pracllJ)Qa; ubra; uwra; sarodra; ugra; utkat,a; am~t
adbhutatara; maha - mahabhi~a; sangat - adhikabhayangJcari; ati
icldbhuta; atitibra; mahaghora; mahakrUra; wagyUlpfua
dahulu adv bangiwen; dihin; dirnin; quhun; pura(~a) ; ruhun; weh; - kala
anadikala; asil.kala; pural)a; lebih - rumuhun; mendahului rumuhun;
didahului karuhunan; rinuhunan; terdahulu rumuhun; pendahulu a
pangruhun; purahsara; pendahuluan piirwaka; piirwaprastuli
daki v. pendakian sengkan
dakwa n. pendakwa wyawah-ari(n); dakwaan lokika
dalam a (msl jurang) trejung; wipula; - hal ini tatra; sangat - atigambh-ira;
i'itagahana (?); mendalami benar-benar talpara; bagian sungaillaut
yang terdalam releng; teler, pedalaman ~usun . tani; - rimba raya
walantaga; wanantara
dalang n widu
dalih n'leSya(n); lisya; berdalih alesyan; makaJisya
damai a samatha ; santa; santika; santika; upasama; kata-kata
upasantwasama; tenangltenteram oleh kata-kata - upasanlwaSanli;
berbudi - santaciua; perdamaian kopasaman; sarna; kedamaian Sa
matha; sanli; Santika; Santika; santikarma
damar njatu
damba a. didambakan inajap
dampil v. berdampilan (m)adtm~l (kds Qcmpel)
damping (dekat. karib. rapat) a nika~; sa~ing; siqatcel; berdampingan
masiqatcetan
dan p lawan; len; muwah; mwang; saha; - lain-lain antara; pulau Jawa
lain·lain YawadwTparllara
dana n dana; pUl)yadana; - dan makanan &mabhojana
danau n hrada; manasa; manasasara; taqaga; ta~aJca; talaga; ta~; -kecil
ranu
dandan n. berdandan maruji (kds ruji)
dangau n warung
dapat v kongang; wenang; mendapat labdha; (m)olih ("-<4 ulih); - hadiah
(anugerah, berkat) mtawara; labdhawara; - nasihat krelopadeSa;
34
didapat labdha; segaJa yg - solih; mendapatkan yg dicari labdhagati;
pendapat mana; manah; mati; panemu; pangadesa; upaya; witarka;
wiweka; - sendiri swabuddhi; berpendapat sumangguh; pendapatan
arjana; Iabha; pakolih; ulih; sedapat-dapatnya yathasambhawa
dapur n kUQ$; mahiinasa; pang~hin; - (ruang lempat memasak) pamahanasa;
- (tungku) mah~lnasa
dara n rara; anak - rumara
darah n mams; rud(h)ira; so~ita; suriUcta; swan ita; berdarah umis (kds his?)
darma (kewajiban, tugas hid up) n dhanna; - kesatria ~triyadhanna;-
tertinggiltermulia dharmapara; dharmapacirtha
darmabakti n paramadharma; - yg mulia paramadharma
darurat a awasya
dasar n jati; mula; pada; watwan; - (bagian bawah) tala; - bumi mahitala;
mahlta1a; pJ;1hiwitala; rasatala; - hidup tatWWllI:ta; - (pondasi) wal
wan; wungkalan; - terbaiklutama uttamabhumi; sbg -/pondasi
makawungkalan
datang v agata; anemeh (/cds nemeh) ; Qatang; qateng; teka; upasthita; yg akan
- dan yg sekarang anagatawartamana; yg lampau dan yang akan
ail tanagata
datar a rata; tatar; (bidang) - tala; dataran palapat; tala
daun n dala; haryan; Iamba; Iayang; P&n:la; patra; ron; rwan; welar; - bambu
bangsapa(t)tra; wangSapa(t)tra; - bambu jatuh wangsapatrapatita;
(ber)tulis karas; - kacang lambayung; - kelapa muda janur; wawar;
- kelapa kering kararas tiris; - lontar (siwalan) rontal; - mabkota
(bunga) dala-dala; -muda pupus; sinwam; - pedang (pohon di nera
ka) asipa(t)tra; - (pisang) kering kararas; - rumput treJ)angkura;
tunjung biru nilotpaladala; gulungan - (dipakai sbg subang) wewer,
dng daun-daun marwan; daun-daunan ro'.!d!>n; dedaunan ramwan;
(obat) o~dhi
daya n aJ:Iima; - khayal samskfua; - upaya kriyopaya; prih; upaya; yuktilq
tya; tanpa - luhya; hiya; berdaya upaya amrih; mrih; - upaya utk
amrihaken; tak - mandaSaraQa; wimiirc(ch)a; wimiircita
dayang n. dayang-dayang paricaraka
dayung n welah
debat n. berdebat wilkyawadhaka; perdebatan wada; wiwada; demi - wiwll
dfutha
debu n le'bii; pangSu; rabu; reoi; rer.lU; walulci
degil a waliwi; waliwitan (/cds waliwit); - (Iegar, keras kepala, kepala batu,
menekat) langghana
35
dekap v sikep; mendekap (m)anikep
dekat a adak; aparo; arek; (a)tepak; (a)tepCk; il]gik; nikata; paryanta; vegek
raket; saca; samlpa; salJ4ing; sannikar~; te~ek; berdekatan (dng)
masam-ipa; mendekat aparo; (m)angraket
deklamasi n. mendeklamasikan arnanjangi (kds panjang)
deklamator n widu
dekorasi n paniskara; pani~kMa; ~kMa
delapan num ~ta; wolu; wwalu; -asas <l$\abrata; - belas ~t,adaSa; wwalu
wlas; - belas macam persengketaan hukum a~l,adaSawyawara;
buku (dr Ramayana) astak3qqa; - kekuatanlkesaktian gaib astais'
warya; ~ penjaga ang~ '~tapaIaka; -puJuh a§iti; wwaJung puluh;
pulub dua dwasiti; wwaJung puluh TWa; - puluh satu wwalung puluh
tunggaJ; - ralus a~ta Sata; qomas; wwaJung atos; - ribu delapan ralus
wwaJung iwu wwaJung atus; - tempat duduk ilmu pengetabuan
a~t,awidY3sana; dua puluh -wwaJu likur; per- pawwaJu; pawwaJwan;
seperdelapan mawolu
demikian p nahan; min; nfint~n; - juga, demikianlah na
denda n widilra; - (pukuJan. hukuman) terberat uttamadanqa
dendam n ilik
dengan p saha
dengar v r~ngo; rungu; mendengar (m)angreng6; rumengo; didengar srawita;
mendengarkan angrengwaken; hendaknya didengarkan pirengon;
rengwaken; terdengar karengo
denging, dengung n. mendenging, mendengung (lebah) angupet (kds upet)
dengki a (a)wahiri
denyar n keqap; keti'ar, denyaran cabaya kebyar
depan n ayun; muka; pUrwa; sebelah - ayunan
derajat n jiiti; wlrya
deras a. (dng) - sawega
deret n banjar; pangktI; berderet ataratap; taratap; deretan pantikrama
derita n. menderita katarag (kds tarag); penderitaan ghataka; upadrawa;
wyara; yatami
derma n dana; pUr)ya; pUlJyadima; tasi; tasyan; - utk peminta-minta bhaiksa;
bhek~; didermakan pinll{lyaken; penderma ctayaka .
dermawan n dimasUra; kaJyfu)a; lorna; sangat - mahlltiruina; kedermawanan
atidana; upakara
deru n. -Iaut arT)awarasa; menderu kumyus (kds umyus, hyus?)
derum v. deruman (dengungan. desingan) pangumpat, pangumpet (kds um
pat. umper)
desa n grima; thani; wanua; wanwa; - keeil dukuh; - perdikan simadharma;
kelompok - griunasamuha; orang -.:. thani; tani; pedesaan pradeSa;
perdesaan (iw kota) !ani; thani; daerah - thaniwi~ya; kedesa-desaan
gr3mya
desah n (h)osah (luis usah); mendesah (rI1)osah
desak v sw'i; weh~'g; mendesak manwT; (m)aswi; sereng; - terus (pertanyaan,
permintaan) angungsed (luis ungsed); didesak SinWI; supaya - swinen;
tak dapat - tan pawelegan; mendesakkan sWTIwyaken
desas-desus n wratta; wretta; ~tara
desir n, berdesir kebyar
detak n kerteg; mengeluarkan suara berdetak kakert~g
dewa n amiira; bhariila; bhatara; danawan; dewa; sura; wibudha; wiwudha;
wiwudhangga; - ahli bicara wacanapati; - Air Ap~pati; Apampati;
- maut amJfYu; - Maut Yama; - perang (anak Siwa) wlrabhadra;
/Raja Bieara Wi1gindra; WaglSa; Wa~swara (Brahma?); -fruh pelin
dung tawihang; - Sabda (=Brahma) Wagindra; Wagisa; - terkemuka
(amat muya) wiSe&adewata; - tertinggi param~~~; parameswara; -
Waruna Apal)pati; Apampati
dewasa a yauwana; yowana; - (akil balig) yowana; sudah -/besar (anak)
wredah; wroodha; kedewasaan kayowanan
dewi n bha!fui; dewatl; dew!; - abli bieara (bahasa, seni), -sabda (tutur,
ujaran, perkataan, petah Jidah, babasa dan sastra) Dewi Saraswati,
WW)I(istri Brahma); Wagiswari; -Sungai Naili'ndra; -surga yg muHa
waradewau; - terkemuka (amat mulia) w~dewau; - yg menurun
kan (segolongan) dewa Aditi
di p; - (antara, dalam) ri; - sana (situ) rika; - sini rike
diam v. mauna; mona; moni; muna; D'ipnip; rep; santa; - (bertempat tinggal)
wasa(na); - di butan wanawasa(na); - (tak berbicara) mona; moni;
(lak bergerak) mona; terdiam ti~em; -diam-diam adv (w)uni
diat (sj denda at pampas utk menebus perbuatan membunuhlmelukai orang) n
widara
didik v. pendidikan winaya; kurang - durwinaya; berpendidikan si~~
dinding (tembok)? n lalayan; laJeyan; - bambu? tarang; taring; - (tembok)
laleyan; Jalayan; - penyekat taweng; tawing(-tawing); tawung;
(anyaman) -fsekatan tarib
dingin a a~om; 'sltala; tis; sangat - atltaSltala; kedinginan kausan
dini a. - hari arul)a; bang timur; kramalcilla; prabhata; putih timur, wangun
Qahina
dipan n palangka; paryangka; (pa)lurwan; sayana; - pahlawan/perwira
- ,
wirasayana
diplomasi n sandhi
diri n. - sendiri swadeha; swaS'arira; lanU; seorang -, sendiri prihawak;
berdiri prati~~; - di tengah-tengah (tidak memihak) madhyastha;
sendiri apantara; - tegak lungeng; lunggeng; tunggong; mendirikan
maklrti; terdiri. - dr intan! manikam maIlimaya; - dr pikir/gagasan
manomaya; pendiri widhayaka
disiplin ncarya; dilcsita; tiid.Ya; winaya; tanpa -dan bimbingan, latiban, dsb
winayahlna . .
diskusi 11 wiciua(na); berdiskusi wakyawadhaka
divisi n widha; - tentara nehini
doa 11 abhimantIa; abhimaJitraoa; japa; - kurban yayuh; - malamlpetang
bari sandhyopas"3na; - puji-pujian manggalasaawa; - restu swastya
yana; - selamat man,$gala; ~tikanna; santimangga1a; memberi
mengg~ada (kds asirwada) berdoa swnlmbe (kds sembe); selalu
sadajapa
dodot n weqihan
dokter n waidya; walen; wali; walyan; wedya
doktrin n sangkhya; upadeSa; -/ajaran kebenaran tattwagama; - dan
pelaksanaan tertinggi paramasamaya
dokumen n likhita; supatra; supaltra
domba n haja; ham~; me~ we4us gunting; - jantan Minda
dompak v. mendompak (msl gajah) anguncit (kds uneit), anguncral (kds
uncrat)
dongeog n ak(h)yana; aIchyana; kathii; - dewa-dewa itihasa; ityasa;
pahlawan itihasa; ityasa
dorong v. pendorong pramodhana
dosa n asubha; do~ kleSa; - besar atipataka; maMpataka
dua num dwi; harwa; rwa; - betas dwadaSa; dwidaSa; - dunia (angkasa/
sorga dan burnt) lokadwaya; - (ganda) dwaya; - kali pingrwa;
puluh dwidaSa?; rwang puluh; wimsati; wingSati; - pulub dua dwa
wingsal; - puluh lima dwidaSapa1lea; - puluh satu ekawingSati;
pulub senjata panah wingSatisayaka; - puluh tiga telu likur; - ratus
dwisatam; bagi - parwa; membagi - amarwa; dibagi - pinarwa;
menjadi - bagian aparwa; tak ada -nya adwaya; adwitlya; terbelah
- maparwa; tidak mendua adwaita; adwaya; perdua parwa; seperdua
parwan; saparwa; kedua adwiuya; dwiuya; karwa; pingrwa; - puluh
enam ~a~wingSati; kedua-duanya sarna sekali saksarwa
38
dubuk (Hyaena crocutu) n tarala!u
duda n walu
duduk v linggih; lungguh; nisa4a; ni~dana; nisaJJ~a; ungguh; (u)mungguh;
penduduk anak rani; laukika; lokika; tanaya; tani; thani; - dunia lokika;
- kota nagarajana; paura; pora; porajana; - tani tanayan, tani; (tanda
tanda) kedudukan (sosial) seseorang wi~dharrna
duga v. dugaan witarka
duka ngetana; gIana; Soka; - (cita) Salya; - bati luka; -nestapa manasuipa;
Sokasanillpa
dukun n walyan; - penolak bisa walyana; wi¥iPaha
dukung v. dukungan aro~a; sadhukara; memberi - manadbukara
dulang n tamas; wawan
dulu p (ng)uni; ret~n; rubun; - kala usana; usana; waktu/ zamao - imikala
dungu a balabuddhi; w81abuddhi
dunia n aJ)dabhumi; a~QamaJ)dala; aIJdapada; bhuh; bhilloka; btiurloka; bhu
wana; jagat; janaloka; laukika; loka; lokika; J'rlhiw1; rat: tanto; - akhirat
pada; -/alam tertinggi uttamapada; - atas waralokadhatu; - bawah
patiUa; -/bidang kenikmatao (makanao) bhogawi~aya; - fana ihatra;
janaloka; martyaloka; martyapada; - faoa dan - baka ihatra paratra;
- laio(oya) 10kantara; - luas bhiirmal)<Jala; -manusia manu~(y)a
.Ioka; manu~(y)apada; swaloka; - neraka narakaloka; - tak tampak
nislGila; - tempat tinggal jagatpra~ta; - tertioggi bagi kebebasan
uttamamok$apada; - tiga (sorga, bumi. bawah tanah) jagattraya; trailo
kya; tribhuwana; triloka; trilokya; - ular/naga nagaloka; - Yama
Yamataya, Yamaloka, Yamanta, Yanlantaka. Yamantakapada, Yam~
da; - yg tampak sakala; yg tak tampak niskala; - yg tak terbayangkan
oleh maousia acintyapada; - yg tampak sakala; asal/pencipta
jagatkMana; bagian-bawah laliilala;bola- p~iwima~<!ala; (di)-Iain
paratra; pelindung - tiga trilokasarana; segenap ~ tiga
trilokasanggh(y)a; sejara~- tantu panggel~; selur!h- al)qabhuwa
na; bhiimandala; bhumimandala; lokamandala; p{thiwim3l}Qala; sakala
bhlimi; satmiabhuwana; sabi-aloka; sakal~4a; sarllt
duniawi a. keduniawian wi~ya
dupa n asap; dhiipa
Durga n Nandini
duri n. - ikan tahulan
dusta n m~ berkata - m~wada; m!~wadi
duyun a. berduyun-duyun u!19ung-u~qung (kds uJ?4ung)
dwiarti n, kedwiartian dwi~~; dwi~!ha
E
ejawantab v. pengegajawantaban piturun (kds turnn); - Hyang · Agung!
Mabatinggi wi~Urti; - Wisnu kawai~J}8wa~an (kds wai~l}awaSa
rna)
ejek n wada; mengejek wahi1; wawil; ejekan upahasa
ekor n buntut; ikii; langgula; (w)ugat; wuntut
elang bnt n ulung; wulung
elo (ukuran: 0,688 m) n takurang
elok a abhicima; bhadra; darSanlya; kenop; manis; rame; ramya; rawit; rum;
rumbe; rupawan; sabhagya; sobhagya; srnggara; suba; subha; ~ubhalak
~~a; sulak~mi; supatra; surasmi; - (mengikat hati, menggiurkan, merin
dukan) konang-onang; konang-unang; koneng-oneng; koneng-uneng
(/cds unang. uneng); - (rupa) somyariipa; - (sangat menarik: rupa,
wajah, senyum) manis; - sekali atyadbuta; - spt bulan candralcanta;
sangat -abhinawa; atiSobha; atisundara; mahidbhuta; ~iya; ciinya;
keelokan abhiriuna; - tertinggi paramadibya; paramadiwya
emas camlkara; gaura; gora; hema; kiraJ}ya; jambUnada; kanaka; kaiicana; mas;
rukma; Satakumbha; suwarqa; SWarT)a; ta1ur; -urai hemacfiroa; pulau
(Sumatra) SuwarIJabhiimi; dibuat dr-- rinukm8kara; rukmaJcara; su
w~amaya
embara vahas; mengembara mahas
embun n araI)a; truh; tu~; - pagi bawu
embus v ubub; upup; diem bus inupup (kds upup); embusan ububan (kds ubub)
empang n tambak; - dng ranting-ranting rumpu; - ikan tambak; tambe""k
empat num calur, calwari; (pa)pal; - bagian ,calurbhaga; - belas calurdaSa;
paloolas; - bari caturdiwasa; - jurusan calurdeSa; - kali calurguna;
-macam caturtha; - macam robaniwan caturdwija; - pulub catali~;
caturingSat; calwaringSal; patang puluh; - pulub satu patang puluh
lunggal; - pulub sembilan nawacaluringsal; - sirat luhur
calurp3rami1Ii; dua pulub - CalurwingSa; yg 'keempat caturtha; caturth1
empedu It am~)ru; hamp(e)ru; kawaya
eaak 0 palapa palapa(n); - batinya wisila; wiSata; (dng) -wisata; wiSata;
secnaknya wisata; wisata; yadWaJana; yalhisuk(h)a
enam nwn nem; sad; - betas nemrelas; nemwelas; s~; - belas ribu
nem~las ribu;·~~ - cara "bidup ~4bhawa;
macam rasa ~ - musim ~u; - puluh nemang puluh; ~~;
sawidak; - polub ribu ~!isahasra; - poluh satu nemang puluh
tunggaI; - ra~ ~; - ribu nemang iwu; ~ra; - (sitat
baik)~; keenam~:~
engab o. terengab-engab (u)menggah (/cds enggah)
enggan 0 alim~ (/cds ~s); ICmeh; lumuh; wihang
epilog (bagian lerakhir seblUJh karya yg merupakon kesimplllan Icarya Ish) It
upasanghara
episode It pang; ~ (Skr); up8k(h)yana
erang It~ meugerang angeotak-entak; umentak (/cds entak)
erti v meugerti wruh; pengertian cetana; wiji{aoa; - at inti kitab wedalsuci
wedal3ttwawil
esa IIIUI'I eta; keenam ekatwa
esok adv. - pagi-pagi bari aembesuk; keesokan barioya sakaaambe; saka
tambeyan; sakatbnbay
F
faedah n adhigama; artha; gUl)a; pakena; phala; sesuatu yg berfaedah bhogya
rajar n aruqa; -menyingsing wang~qahina; - sidik kramalciila; - (terbit)
prabhata
fakta (nyala) n byakta; wyakti, yakti
falsafab n. - (yg benar) samyagjiiana
rana a anilya; jill)a; Jq;ara; nityak~a; kefanaan anilya; anilyaci
fasih a wagmi; - bicara wicitrawrucya; - Jidah wagmi(n); wakpadu;
waJcpa~; kefasihan Ijdablberbjcara kawagmin
. fitnah n pais'unya; fitnab(an) parapisuna; upawada; memfitnah angum pel
(kds umpet)
formasi (Ienlara) n wunuhan (kds wunuh)
formula n. - kurban yajuh
frase n wag; wak:
G
gabab n aksata; tandula; weas; ~tih
gabung n. bergab~~g ,(sa)yojya; - dog sangkula; gabungan miSra; (sa)yukti
gada n musala; penggada musala; mUSala; parigha; - besar/hebat ugrada.p<.Ja
gading n dar!t~~a; 4ang~pi; danta; dand; laring; - (gajah) nagadanta; wi~~a
gadis n <Jam; galuh; kaminl; kanya; parawan; - caotik sukanyak:a; - nagal
ular nagakanya; nagin1kanyii; - pertapa tapikanya; -piliban waraka
nyaka; -/putri teristimewa wiSe~putr1; wiSe~putrilci; - surga indra
kanya; - sud kanyasukla; - tercantik warakami; warakanyak:a;
teristimewa (lerkemuka, hebal , dsb) wi~anyii; - tua rara tuha
gaduh aj~mur; kollihala; - ramai atrawu (/cds trawu)
gadung (Smilax zeylanica) tb n banara
gagah a (a)wr~gas; - berani agul-agul; - berani dl peperangan
yuddhaikawira; dng - (li)agaJten; (h)agah-(h)agah; sangat - atisahasa;
saogat - berani atiWlra
gagak bnl n nllapak~i; wayasa
gaga) a bhagna; lupta; na~!a; - (lidak berhasil, sia-sia) wiloma; wiluma;
(urung, sia-sia) wyar; wywrtha(ka)
gagaog (daun dsb) n (wu)wuli
gaib a antarIIQa; llna; maya; n~!a; rahasya; siOOima; sangat - susiik~ma;
(secara) - siddhi; yg - nibtrreti
gajah n danll; dantin; dipak; dwipa; dwipangga; dwirada; haliman; hastI;
hastin; ibha; kunjara; liman; matangga; naga; patanggi; waraf!a; - liar
w~awana; - muda karabha; aoak - karabha
42
43
gamh n tihang; tiyang; watang; - bambu panjang dng hiasan di pucuknya
pei\jor .
galak a darpa; Matta; tinggar
gambar n iilekhana; bimba; citra; citraleka; citraJekha; lambang; nipaka;
wimba; - cepat-cepatan (kasaran, bagan, rencana) wretti; - Dewa
Wisnu Wi~!lupratiwimba; - Wisnu Wi~l)uwimba; diberi - riniipaka;
gambar(an) bimba; tikil; tulis; wimba; - bayang-bayang mayariipa
gambir (Jasminum grandiflorum) tb n wiraga
gamelan n gamata; g~<;ling; ge~~ng; padahi; tamara?; ramra; unen-unen;
unyan-unyan (/cds uni); warutra .
ganas a iwud; sarodra; wega; dng - sawega; sangat - mahakrUra; terjadi dr
keganasan narsu wegamaya
ganda a rangkep; tik~l; berganda wrCddhi; pergandaan (perkalian. lipatan)
panikel
gandrung a adama (kds dama); kabhasmaran (kds bhasmara); gandrung
gandrung oneng-onengan
gandum n dlfanya; godhiima; goduma; jawa; yawa
ganggu v. menganggu amighna; terganggu awyaltata; wibhramya; wirang
rong; wirangrwang; wyaIcula; - (sedih. binggung) wairiigya; gangguan
kawauagyan; parikJeSa; pari~!a; pari~~i; upasarga; wiccheda; wiceda;
wighna; wihasek; wiyasek; - ketenteraman batin (marah, sedih. den
dam. dsb) a(h)yung; (a)wuyung; (tanpa) - nirupadrawa; tanpa
nirwighnata
ganjal n. - kaki padapl!3; padapi!ha
ganti v (h)urup; _ . rugi pamimng dina; patuku sawa; wadal; berganti bulu
asalin wulu; mengganti manganwaya (/cds anwaya) penggantian anwaya
gantung v. bergantungan atunggayapan (/cds tunggayap); mutit (kds utit);
ketidaktergantungan dr apa pun kanirasragan
gapura n gopura; - intan (manikam, pennata) m~gopura
garam n lawana; sendhawa; uyah; wuyah; bergaram mawuyah
garang a atinggar (kds tinggar); krora; krUra; tiSaya
garis n. - besar (bagan. skema. sketsa) warti; wre(t)ti; - keturunan kulatan
tra; - silsilah wangsa(na); - tengah wistara; bergaris-garis bulalah
garuda n kagadhipa; kagapati; kagendra; syena; - (burung raja pahlawan)
wlrakagapati
garut v. menggarut manguwil (kds uwil)
gaung (suara) n pamangsul (kds wangsul); pratis'abda
gaya n utsaha; - (hidup) meda; - tingkah laku medha
gayut v. bergayutan (m)angawir-awir (kds awir)
gedung n bhawana; srua; wangunan (kds wangun); yasa
gegap gem pita a arawa; ghiin)a; ghUrn.ita; Makin - ghiimitatara; sangat
atighiimita
geger (gempar, gaduh, huru-hara, kemelut) a (a)wereg, (a)wreg
gejala n. - di angkasa yg luar biasa (bintang beralih dsb) widhyalih
gelagah (Saccharum spontaneum) tb n odod; ododan; parungpung; rayung;
tamyang; spt - arayung
gelak n. - tawa pareh
gelang n binggel; kana; lcarahu; keyirra; kumba; nalhabrata; ta)'lira; ..yalaya; jo
- wod agung; -, cinein, dsb walayanggulfyaprablqti; - kaki binggel;
kiriwili; nopura; niipura; - keroneong nopura; niipura; -Iogam tete
bus; - (berbentuk tertentu) wod agung; winod agung; - (penolak
bahaya) ula-uli; pergelangan kaki wanglu; wawanglu
gelanggang n anggana; sabha
gelap a andha; andha1Wa; aleja; ramya; syima; tamasa; waktu bulan
panilem(an) ; kegelapao limUl; tamah; tamo; tamomaya; tamisra; timira;
limrrandhakMa; - besar-besaran timirasangghata; - jiwa (kemarahan,
kejengkelan, dsb) tamisra; - (It pikiran) tamah; tamas; tiunasa; dl
katileman; pasir dan debu - timirawatuka
gelar n'sajil'a
gelas n wangsapatra
geledek n aSani
geliat v. menggeliat (sesudah tidur) manguJet. mangulyat (kds uJet, ulyat)
gelingsir v. - (turun It mataOOri) Jalung; lingsir
geJisah a balisah; bhramantacitta; bhramita; bhrimtacitta; dolaruddha; dolmu
dha; kOtsukin; lolita; lungga; (m)osah (kds usah); utsuka; walang ati
gelombang n alun; arus; - laut(an) ambudhlwici
gelora n. bergelora sumaringah; wega; dog sangat menggelora (h)agahen;
(h)agah-(h)agah
gema n pralidhwani; pratiSabda; '-:- (suara) pamangsuJ (kds wangsul); berge
ma apratidhwani
gemar a bawita; sakta; wi~ya; - berburu m~gaYaSjla; - minuman keras
madyasakta; - tidur nidrasakta; penggemar kenikmatan (indra)
wi~Yl; kegemaran kalangen; kaJango; lalita; - mata netrawisaya
gembala n. menggembala mangwan; penggembala gopa;- ternak paSupala;
penggembalaan pangwanan
gembira n aring; (a)wigaran (kds wigar); egar; garjila; har~; har~uka; ~~~;
jinJa; labdhamanohara; mandra; mangir; modita; mu<;Ja; nohan; ralijana;
r~r)a; resti; sadarpa; saharsa; sObh1l; sucittra; sumegut (luis segut); lega(r);
tinggar, tus~; tus~; wijah; - sekali wigar, (dog) - prah~inl; luar
biasa - paramagarj ita; ssngat - atidarpa; atigarjita; atih~a; paritusl;a;
SUl~~; bergembira (a)wijah; awija-wijah; metta; mudita; nohan; pan
tusti; sanggharsa; sapnu; sumaringah; - akan kesejahteraan orang Jain
p~9.hltaniratah; dog ssogat - praharsacina; praharsinT; ssngat - aligar
jita.; matUlLilu~~; praharsa; pramoda; yg menggembirBkan bali pangr" na
(kds rena); kegem biraao darpa; kamenan (kds metta); karanjana (kds
ranjana); metta; moda; muda; nandana; parlto~; sangghar~a; saukhya;
sokhya; tu~~; - hati manotha;manorati; - jagat jagatpram udita;
ter.tioggi paramasampnti; paramatu~ta; pararsa; memberi - mar1lOsa
gemercik v marincik (kds rincik)
gemerlap a mulyar; gemerlapan angabar-abar; mangabaran; mulyar; berge
merlapao pati tetretes (kds tretes); pradlpta; tejamaya; tejomaya
gemetar a lola; lolita; bergemetar trasa; trasta
gemilang a. saogat - suprakasa
Gemini n mithuna-rasi
gempa n. - bumi lir,9u
gem par a kolilhala; kosik; osik (kds usik); wagyu(t); - (geger, ingar-(bi·
ogar), riub) ahurahan (kds hurah); (m)awurahan (kds wurah)
gem pita a kampita
gemuk a Iemu; wasa; - (Iemak) wuduk
gemulai a arayung
gemuruh a. bergemuruh kumyus (kds umyus, hyus?); wighimJita
gendang n mrdangga; mrcdangga; padaha; pataha; - besar Jcihala; kala
genderang n' bahiri; bheri; mrdangga'; m~gga; muraja; murawa; pac;lahi;
pal;aha; - besar dundubhi; kahala; kala; mardala; - (terutama yg
dipukul dng dua tongkat pemukul) bahiri; spt - pagahya
gending (gamelan pd waktu pesta, tanpa pertunjukan) n uyuyu
gentar a. tidak - akampya; aprakampya; nisprakampya
genting a sangka.ta
geraham n bahem
gerai v. tergerai (rambut) awra; pawril; wra
gerak n ce~~; ce~~ta; ringgi(L); ·usik; - dan penampilan ce$~ara; gerak
ger ik bhyuha; byiiha; bergerak cala; calit.a; cancala; cancalit.a; ce .lit.a;
oyag (kds uyag); - ke sana kemari (m)ongsil (kds ungsiI); - lemah
lembut rinufiah-ranih; - saogat cepat sighrataragami; - selalu atula
Lular; - terus osik (kds usik); selalu - (m)ongsil' (kds ungsil); mosil (kds
usH); tidak - ni.scala; tidak - (berpindah. berubah) tantular; bergerak
gerak pracala; pracalita
geram a malta
gerbang n. - masuk ke istana (di lapangan kecil antara istana dan alun-alun
utara) pangurakan (kds urak)
gerenyot n. menggerenyot (u)mulutung (kds ulutung)
gerhana n grahana; - bulan somagraha; - matahari adilyagraha; siIryagra
ha; sUryagrahaoa; ~aktu - (matahari. bulan. dan bumi segaris lurus)
parwakala; parwalJi
gerimis n riris
gersaog a karahang; poryang
gesa a. tergesa-gesa kataragal (kds taragal)
gesit a caliring
getah n duh; jatu; talutuh
getar v. getaran sphuli$ta; sphurita
giat a sadarpa; salwa; sereng; uddhata; wega; dng - sawega; kegiatan w~a;
kannika; kriya; lqti; wyawasaya; tidak ada - nirbyapara; nirwyapara
gigi n wahos; wahwas; waja
gila a mada; momo; unmatta; - asmara madaraga; tergila-gila bindar; - oleh
ilmu pengetabuan widyamada
gilang-gemilang a paramagarjita; prabhaswara; (bercahaya) - suprabha
gilas v lil)des; tergilas kapal~4es
gilir v. giliran wara
ginjal n ungsilan
girang aenjuh; girang; sokya; trepti; (dng) - praharsini; samoda; kegirangan
mada; pramodana; priti
giris (miris) wrinwrin
gita n (nyanyian. lagu) gIla; - pujian prastiiwa; - pujian utk api agni~~oma
goda v. tergoda iliar~~ (kds 8kar¥l,!a)
godam n dan¢!; - besarl hebat ugrada~<)a
golok n 13l}Quk; tewek; wequng
golong v. golongan panta; jenggi; pak~; pangkti; parawenca; samiiha; 5Oroh;
warga; waH~k; - agama Wisnu We~nawapak~; - dl masyarakat dhlira;
laji; - kera wanarasanggh(y)a; wanarasangkhya; - orang linggang; l&a;
pabayai; pabaye; tanghiran; tarimba; - orang berbudi sadhusamuha;
pelayan botl4an; - penduduk kOla porawarga; - pertapa tyagapak~a;
wwang ajar-ajar; - rakyat porawarga; satu - sapa~t;l; segolongan orang
dura; bergolong-golongan mapa.tl~
47
• " oj
goncang a kamplla; keter; bergoncang kocak; kucak; ocak; ucak; bergon
cang-goncang ocak-ocakan
gang n mah!sara
gosok v kidang; sangling; digosok sinangling
goyab a agil; oyag (kds uyag); ugal-agil; wagyu(t); bergoyah ula-alid;
tergoyahkan kontit (kds untit)
goyang v cancala; rayeg; ringgung; ugal-agi\; titian - ke akhirat wwat ugal
agil; bergoyang-goyang ayak-ayak (kds ayak); marayegan; ma
Langganan:
Postingan
(
Atom
)